Το 1982 ανέλαβε Δήμαρχος ο Γιάννης Παγούνης και το Δ.Σ. διέθεσε αρκετά λεφτά για την αναβίωση της αποκριάς . Υπήρχαν οι παλιοί πυρήνες οι φανοί και έγιναν ταυτόχρονα νέες προσπάθειες από ομάδες που τα μέλη τους ξεπερνούσαν τα όρια της γειτονιάς.Τότε έγιναν οι Κσμιρτζήδις οι Ξικλιαστιά’ι’δις και οι Μουκαέτ’δις .

Οι Μουκαέτ’δις ήταν ήταν όλοι νεαροί με εμπειρία στα καρναβάλια από κούνια .

Οι αδερφοί Διάφα Σάββας Χρήστος Ντιόντιος ο ξάδερφος Μπίλης και οι γειτόνοι Τόλης και Αργύρης επανδρώναμε τα άρματα του Ν.Διάφα απο 5 χρονών.

Με συμμετοχή φίλων και φίλων των φίλων που θα ζήλευε σήμερα και τo f b κατασκευάσαμε στο κτήμα Χαδιώ στον Κασλά 12 άρματα μα θέμα Ολυμπιακοί αγώνες .

Το κόστος των υλικών των 12 αρμάτων ανέλαβε ο Δήμος και έφτασε στις 120.000 δραχμές .

Το κόστος των μεζέδων του ενός μήνός που κράτησε η κατασκευή έφτασε στο 1.250.000 δραχμές πλέον των προσφορών των εμπόρων της πόλης μας σε είδος και το ανέλαβαν τα μέλη .

Είχαμε και διεθνή συμμετοχή Αγγλων καθηγητών των φροντιστηρίων της πόλης με διερμηνέα την ξαδέρφη Ματίνα που κόλλησε και μικρόβιο και δεν θεραπεύτηκε μέχρι σήμερα .

Με θερμοκρασία -17 έγιναν τα εγκαίνια του εργαστηριου στον Κασλά από από τον Δήμαρχο Γιάννη Παγούνη και την σύσσωμη παρουσία του Δ.Σ. ….. Θα έχει και συνέχεια … και φωτο

Η  Συνέχεια ΕΔΩ

The post Πώς γιόρταζε η Κοζάνη παλιά την Αποκριά – Δείτε μοναδικές φωτογραφίες! (του Αργύρη Καλιανιώτη) appeared first on giapraki.com.

The post «Περί επιφανών γυναικών» του Β. Π. Καραγιάννη appeared first on giapraki.com.

Tης Κατερίνας Μ. Μάτσου

Τα έθιμα του Πάσχα στη σημερινή Κοζάνη του 21ου αιώνα ακολουθούν τις γενικότερες πανελλαδικές συνήθειες, που με τη βοήθεια των Μ.Μ.Ε., αλλά και με την εξάλειψη των αποστάσεων ανάμεσα στις διάφορες περιοχές της χώρας μεταφέρθηκαν εύκολα παντού.

Βέβαια, ακόμα και σήμερα, αν εξαιρέσουμε τα κοινά πασχαλιάτικα έθιμα όλων των Ελλήνων (κόκκινα αυγά, τσουρέκια και άλλα γλυκά, μαγειρίτσα και ο ψητός οβελίας κ.τλ.), κάθε περιοχή διατηρεί κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διατηρούνται αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες.

Προσωπικά ιδιαίτερα έθιμα για τις άγιες ημέρες του Πάσχα είχε και η Κοζάνη, διατηρώντας κάποια από αυτά μέχρι σήμερα και μεταδίδοντας τα ανέπαφα και στις επόμενες γενεές. Η Κοζάνη, μία πόλη με ιδρυτές και πρώτους οικιστές της Έλληνες χριστιανούς, καταδιωκόμενους από τους Οθωμανούς Τούρκους, που εκείνη την εποχή καταλάμβαναν την Ελλάδα, με αμιγή ελληνικό πληθυσμό όλα τα χρόνια ύπαρξής της, παρά τα διάφορα τουρκοχώρια που την περιτριγύριζαν, γιόρταζε πάντα μεγαλοπρεπώς την ανάσταση του Θεανθρώπου ακολουθώντας το δικό της εθιμοτυπικό. Εθιμοτυπικό ιδιαίτερο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τους σημερινούς μελετητές της τοπικής ιστορίας. Έθιμα και συνήθειες που μόνο στην Κοζάνη και την περιοχή της τηρούνταν και κάποια τηρούνται ακόμα.

Η περίοδος της νηστείας πριν το Πάσχα ονομάζεται Σαρακοστή, γιατί κρατάει σαράντα μέρες, τόσες όσες νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Τις τρεις πρώτες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, μάλιστα, κάποιες γυναίκες στην παλιά Κοζάνη δεν έτρωγαν τίποτα απολύτως, ούτε καν ψωμί ή νερό και την τέταρτη έτρωγαν μόνο ειδικά φαγητά -καρυδόπιτα, σούπα με φασόλια και πετιμέζι. Ημερολόγιό τους για να υπολογίσουν τις μέρες της νηστείας ήταν η κυρά Σαρακοστή. Την κυρά Σαρακοστή την παρίσταναν ως καλογριά, δεν της έκαναν στόμα, γιατί νήστευε και τα χέρια της ήταν σταυρωμένα, γιατί προσευχόταν. Είχε 7 πόδια, τις 7 εβδομάδες της Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν και ένα πόδι. Το τελευταίο το έκοβαν το Μεγάλο Σαββάτο.

Το Σάββατο του Λαζάρου οι Έλληνες γιορτάζουν την πρώτη Λαμπρή. Την έγερση του φίλου του Χριστού, του «αγέλαστου» Λάζαρου. Είναι η μέρα που ο Χριστός νίκησε το θάνατο. Το Σάββατο του Λαζάρου θεωρείται μέρα του θανάτου και της ζωής. Σε κάποια χωριά οι αγρότες δεν μαζεύουν εκείνη τη μέρα τη σοδειά τους, γιατί φοβούνται ότι οι καρποί της γης φέρνουν τον θάνατο μέσα τους.

Στην περιοχή του Τσιαρτσιαμπά, στα χωριά νότια της Κοζάνης το Σάββατο του Λαζάρου συναντάμε τις ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ. Παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες, μικρά και νεαρά κορίτσια του χωριού, μαζεύουν λουλούδια από τους τριγύρω αγρούς και στολίζουν το καλαθάκι τους και την άλλη μέρα, ντυμένες με τοπικές ενδυμασίες, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας το Λάζαρο και εισπράττοντας ένα μικρό φιλοδώρημα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα φαγώσιμα. Τα έθιμα του Λαζάρου στα χρόνια της σκλαβιάς είχαν διπλή σημασία. Στις γυναίκες και ιδίως στα νέα κορίτσια που δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι ασυνόδευτα, επειδή τα ήθη της εποχής και ο φόβος της αρπαγής τους από τους Τούρκους και άλλους εχθρούς τις περιόριζαν, δίνονταν για μία έστω μέρα κάποιες ελευθερίες. Τη μέρα εκείνη γίνονταν αλληλογνωριμίες και νυφοδιαλέγματα και σε λίγο καιρό μετά το Πάσχα ακολουθούσαν τα προξενιά, τα αρραβωνιάσματα και οι γάμοι.

Η Κυριακή της Μεγάλης Εβδομάδας ονομάζεται Κυριακή των Βαΐων, γιατί έτσι, «μετά Βαΐων και κλάδων» έγινε η υποδοχή του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Ο Ιησούς μπήκε στα Ιεροσόλυμα, στη μεγαλύτερη και σημαντικότερη την εποχή εκείνη πόλη του Ισραήλ, χωρίς βασιλική πολυτέλεια, καθισμένος σ’ ένα γαϊδουράκι και τα μικρά παιδιά και ο λαός που τον υποδέχτηκε, πανηγύριζε κουνώντας τα βάγια των φοινίκων. Εκείνη τη μέρα οι εκκλησίες της Κοζάνης στολίζονταν με βάγια και μετά τη λειτουργία ο παπάς έδινε στους πιστούς σταυρούς από βάγια, τους οποίους οι Κοζανίτες έβαζαν στα εικονίσματα, στην είσοδο του σπιτιού τους και όπου αλλού χρειαζόταν προστασία. Στόλιζαν με βάγια όλα τα υπάρχοντά τους. Τα σπίτια, τα μαγαζιά, τα χωράφια, ακόμη και τα κάρα τους! Την Κυριακή των Βαΐων έτρωγαν ψάρι, συνήθως γριβάδι ή μπακαλιάρο, καθώς είναι μία από τις δύο μέρες της Σαρακοστής μαζί με την 25η Μαρτίου, που παρά τη νηστεία ο χριστιανός μπορεί να καταναλώσει κρέας.

Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων οι Κοζανίτες παρακολουθούσαν με ευλάβεια στην εκκλησία της ενορίας τους τις ακολουθίες του Θείου Δράματος. Οι γιαγιάδες έπαιρναν μαζί τους στην εκκλησία και τα παιδιά του σπιτιού, τα εγγονάκια και τα ανιψάκια τους, που όλα τους κουβαλούσαν μικρά καρεκλάκια ή σκαμνάκια, για να ξεκουράζονται και καλαθάκια. Τα καλαθάκια αυτά δεν ήταν τίποτε άλλο από κεριά περίτεχνα φτιαγμένα σε διάφορα σχήματα καλαθιού, σταυρού, αυγού κ.λπ. που τα άναβαν και τα ξετύλιγαν σιγά-σιγά μέχρι το τέλος της ακολουθίας. Ήταν ένα τέχνασμα των μεγάλων για να μην κάνουν τα παιδιά αταξίες κατά τη διάρκεια της ακολουθίας, γιατί ήταν συνεχώς προσηλωμένα στο ξετύλιγμα του κεριού.

Τη Μεγάλη Δευτέρα οι νοικοκυρές ξεκινούσαν την καθαριότητα του σπιτιού και του περιβόλου του. Ξεκινούσαν τις «χρονιάτικες», τις πασχαλινές δουλειές. Καθάριζαν όλο το σπίτι, γυάλιζαν τα πατώματα, τα τζάμια και τα κουζινικά σκεύη. Ασβέστωναν και τους εξωτερικούς τοίχους του σπιτιού, βάφοντας με λουλακί χρώμα τα ζνάρια, δηλαδή το κάτω μέρος (70-80 εκατ.) του τοίχου. Η καθαριότητα του σπιτιού κρατούσε μέχρι αργά το μεσημέρι της Μεγάλης Τρίτης και οι γυναίκες τελείωναν λίγο πριν ετοιμαστούν για να πάνε στην εκκλησία και να παρακολουθήσουν κι αυτές τις ακολουθίες του Θείου Πάθους.

Στην ακολουθία της Μεγάλης Τρίτης δεσπόζει το τροπάριο της Κασσιανής, όπου περιγράφεται μια αμαρτωλή γυναίκα που σε μια συγκλονιστική χειρονομία αγάπης, σιωπηλή, αλείφει με μύρο τα πόδια του Κυρίου και τα σκουπίζει με τα δάκρυα και τα μαλλιά της, δείχνοντας μ’ αυτό τον τρόπο την έμπρακτη μετάνοιά της, την οποία ο Κύριος αποδέχεται, αποδεικνύοντας της την αγάπη του Θεού προς το εκλεκτό του τέκνο, τον άνθρωπο! Επίσης, τη Μεγάλη Τρίτη θυμόμαστε την παραβολή των ταλάντων. Κάποιος άρχοντας πραγματοποιεί ένα μακρινό ταξίδι και πριν φύγει μοιράζει στους δούλους του τμήματα από την περιουσία του. Στον ένα δίνει πέντε τάλαντα, στον άλλο δύο, στον τρίτο ένα. Μετά την επιστροφή του οι δούλοι του δίνουν λογαριασμό. Αυτός που πήρε πέντε τάλαντα, εργάστηκε και παραδίδει συνολικά δέκα, αυτός που πήρε δύο παραδίδει τέσσερα, ενώ αυτός που πήρε ένα, το επιστρέφει, διότι θεωρεί ότι ο κύριος του είναι σκληρός και θέλει να θερίσει εκεί που δεν έσπειρε. Τότε ο άρχοντας διατάσσει να του πάρουν το τάλαντο και να το δώσουν σ’ αυτόν που έχει τα δέκα και να τον τιμωρήσουν, αποκόπτοντάς τον ουσιαστικά από την κοινωνία με τους άλλους! Η Εκκλησία προτείνει στον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει πως ό,τι ξεχωριστό έχει, του δόθηκε από τον Θεό για να το καλλιεργήσει προς όφελος δικό του και προς όφελος των άλλων.

Την Μεγάλη Τετάρτη το πρωί γινόταν η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα γίνεται το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου, όπου ο παπάς διαβάζει επτά Ευαγγέλια κι επτά ευχές για να ευλογήσει λάδι που το χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Μετά την ακολουθία του Ευχελαίου ο ιερέας σταυρώνει τους πιστούς με λάδι στο μέτωπο, τα μάγουλα, το πρόσωπο και τα χέρια. Το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης ο Μητροπολίτης μετέβαινε στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου για την ακολουθία του Νιπτήρα.

Τη Μεγάλη Πέμπτη βασική ασχολία για τις νοικοκυρές ήταν το βάψιμο των αυγών. Πάσχα δίχως κόκκινα αυγά στην Ελλάδα τουλάχιστον δε νοείται. Για αυτό και η Μεγάλη Πέμπτη λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή ΚοκκινοΠέμπτη. Πλούσια είναι η ελληνική παράδοση για τον συμβολισμό των αυγών του Πάσχα. Το βάψιμο των αυγών, για λατρευτικούς σκοπούς, απαντάται σε διάφορους λαούς. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα νέα πουλάκια, συμβολίζει τη ζωή, ενώ το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη βάφουμε τα πασχαλινά αυγά κόκκινα από το αίμα του Εσταυρωμένου, που χύθηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η παράδοση λέει ότι μετά την Ανάσταση του Κυρίου η Αγία Μαρία η Μαγδαληνή πήγε στον Τιβέριο Καίσαρα και του ανακοίνωσε με πολύ θάρρος ότι αναστήθηκε ο Κύριος. Εκείνη την ώρα δίπλα από τον Καίσαρα κάποιος από τους υπηρέτες του κρατούσε ένα καλάθι αυγά. Ο Τιβέριος Καίσαρας, μη πιστεύοντας στην ανάσταση του Κυρίου, λέει στην Μαγδαληνή ότι, εάν αυτό που λέει, είναι αλήθεια τότε τα αυγά, από άσπρα που είναι, να γίνουν κόκκινα. Και τα αυγά έγιναν πράγματι κόκκινα επιβεβαιώνοντας την αλήθεια των λόγων της ευσεβούς γυναίκας. Μία άλλη παράδοση αφηγείται ότι η Παναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς Του Υιού της, ικετεύοντάς τους να του φέρονται καλά. Τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, βάφοντάς τα κόκκινα!

Στην παλιά Κοζάνη για να βάψουν οι νοικοκυρές τα αυγά, που ήταν πάντα προσεκτικά διαλεγμένα οι κοπέλες της οικογένειας κουβαλούσαν στο σπίτι νερό από επτά βρύσες της πόλης με τα λαήνια, μικρά πήλινα δοχεία, μικρές στάμνες για νερό. Τα λαήνια, στολισμένα πάντα με πολύχρωμα σχέδια, δεν χωρούσαν περισσότερο από μισό λίτρο νερό.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά τα δώδεκα Ευαγγέλια και την τελετή της Σταύρωσης του Κυρίου, γυναίκες και κορίτσια, διανυκτέρευαν στην εκκλησία, φύλαγαν και μοιρολογούσαν το Χριστό, όπως συνηθίζουν να κάνουν για κάθε αγαπημένο τους νεκρό. Μετά το τέλος της Σταύρωσης, την Μεγάλη Πέμπτη, οι Κοζανίτες επισκέπτονταν και τα εξωκλήσια της πόλης, 3, 5 ή 7 από όλα, απ’ όπου και έφερναν λουλούδια και στεφάνια για τον Εσταυρωμένο.

Η Μεγάλη Παρασκευή, ήταν ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Σχεδόν ολόκληρη η μέρα, αφιερωνόταν στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην Ακολουθία του Επιταφίου. Όταν κατά το μεσημέρι, γινόταν η Αποκαθήλωση και εκτίθονταν σε προσκύνημα η χρυσοΰφαντη παράσταση του νεκρού Ιησού, άρχιζε ο στολισμός του Επιταφίου. Το στολισμό έκαναν τα κορίτσια της ενορίας, με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα. Όλα τα λουλούδια πλέκονταν σε στεφάνια και γιρλάντες και αμέσως άρχιζε η συρροή του κόσμου και το προσκύνημα του Επιταφίου. Κοπέλες με καλάθια γεμάτα λουλούδια στεκόταν κοντά του και έραιναν με μύρα το νεκρό Ιησού. Οι προσκυνητές, προπάντων γυναίκες και παιδιά, περνούν κάτω από τον Επιτάφιο, «για να τους πιάσει η χάρη», όπως λένε. Τη Μεγάλη Παρασκευή οι Κοζανίτες δεν έστρωναν ποτέ τραπέζι και έτρωγαν μόνο εφτάζυμο ψωμί, ελιές, κρεμμύδι ή πράσο, τουρσιά και χαλβά.

Μεγάλη Παρασκευή γίνεται και η αναπαράσταση της αποκαθηλώσεως στο Δρυόβουνο Κοζάνης. Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον Άγιο Λογγίνο, το Ρωμαίο εκατόνταρχο που φύλαγε το Σώμα του Εσταυρωμένου και ομολόγησε πρώτος τη Θεότητα του, είναι χτισμένη έξω από το χωριό σε ένα λόφο που ονομάζεται Γολγοθάς. Εκεί βρίσκονται τοποθετημένοι τρεις μεγάλοι σταυροί και τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σισανίου & Σιατίστης τελεί την αναπαράσταση της αποκαθηλώσεως του Ιησού Χριστού από το σταυρό, προσελκύοντας πλήθος πιστών από όλο το νομό κι ίσως κι απ’ όλη τη Δυτική Μακεδονία που έρχονται στο Δρυόβουνο για να τελέσουν αυτήν την Ιερή Ακολουθία.

Από το μεσημέρι και μετά οι νονοί έστελναν τα δώρα στα βαπτιστήρια τους: ρούχα, παπούτσια, λαμπάδες, τσουρέκι, αυγό. Αυτά τα ρούχα φορούσαν συνήθως τα παιδιά για να χαιρετήσουν αργότερα τον Επιτάφιο! Την ίδια μέρα δείχνονταν και τα «αρραβωνιάσματα»! Η νύφη μαζί με τη μητέρα της επισκέπτονταν τα πεθερικά που έπαιρναν τη νύφη και πήγαιναν να προσκυνήσουν τον Επιτάφιο όλων των εκκλησιών της Κοζάνης περνώντας από τους κεντρικότερους δρόμους. Με τον τρόπο αυτό αποκαλύπτονται τα «αρραβωνιάσματα», που τα χρόνια εκείνα δεν τα αποκάλυπταν νωρίς!

Όταν νύχτωνε γινόταν η ακολουθία και η περιφορά του Επιταφίου. Η πομπή σχηματίζεται από τα Εξαπτέρυγα και το Σταυρό μπροστά, τον Επιτάφιο και τους ιερείς πιο πίσω. Προηγούνται οι μουσικοί, παίζοντας πένθιμα εμβατήρια. Ο κόσμος που ακολουθεί κρατάει στα χέρια αναμμένες λαμπάδες. Η πομπή σταματά σε πλατείες και σταυροδρόμια ή αν συναντήσει κάποιον άλλο επιτάφιο και εκεί οι ιερείς ψάλλουν δεήσεις.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γινόταν η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, η προαναγγελία του μεγάλου γεγονότος, η Πρώτη Ανάσταση και το βράδυ η Ακολουθία της Αναστάσεως. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα των εκκλησιών σβήνουν και πέφτει παντού σκοτάδι. Ο ιερέας ψάλλει το Δεύτε λάβετε φως και βγαίνει με τη λαμπάδα του αναμμένη μέσα από την Ωραία Πύλη και δίνει φως στους εκκλησιαζόμενους. Στη συνέχεια βγαίνουν έξω από την εκκλησία, όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει, γύρω στα μεσάνυχτα, ψάλλει το Χριστός Ανέστη. Μετά την Ανάσταση, οι πιστοί μετέφεραν στο σπίτι τους τις λαμπάδες με το Άγιο Φως. Στην είσοδο του σπιτιού τους έκαναν με τον καπνό της λαμπάδας, το σχήμα του σταυρού και άναβαν το καντήλι, προσπαθώντας να το κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Στη συνέχεια καθόταν στο πασχαλινό τραπέζι. Στην Κοζάνη τρώνε μαγειρίτσα για πρώτο πιάτο και τσουγκρίζουν κόκκινα αυγά. Το κυρίως πιάτο είναι το τσιτσιλάτο.

Οι Κοζανίτες είναι οι μοναδικοί που κάνουν Ανάσταση τα μεσάνυχτα μαζί με τους νεκρούς τους στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου! Άνδρες, γυναίκες, παιδιά και στενοί συγγενείς συγκεντρώνονται γύρω από το μνήμα του νεκρού τους με αναμμένη τη λαμπάδα τους περιμένοντας το Χριστός Ανέστη! Μάλιστα δεν ξεχνούν να βάλουν και ένα κόκκινο αυγό πάνω στο μνήμα για να χορτάσει το χαμένο μέλος της οικογένειας.

Η Δεύτερη Ανάσταση την πρώτη μέρα του Πάσχα και ο χορός των γερόντων είναι άλλο ένα από τα έθιμα της Κοζάνης που είναι μοναδικό στην Ελλάδα. Σημαντικό στοιχείο του εθίμου είναι η ένδυση του Μητροπολίτη με την αρχιερατική του στολή και ο «χορός των γερόντων», από γέροντες, που συγκεντρώνονται στην αυλή του Μητροπολιτικού μεγάρου. Σύμφωνα με το έθιμο το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, αρχίζει η τελετή της «ένδυσης» του Μητροπολίτη που βοηθείται από τους διακόνους. Συγχρόνως ιεροψάλτες ψάλλουν. Μόλις ο Μητροπολίτης ντυθεί με το πρώτο ένδυμα οι γέροντες ξεκινούν ένα χορό τραγουδώντας:

«Σήμιρα κι άιντι Γιάννο μου

Σήμιρα Χριστός Ανέστη!…»

Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης φοράει το δεύτερο ένδυμα, το τρίτο κ.λπ. ενώ οι ψάλτες συνεχώς ψάλλουν. Σε κάθε ένδυμα του Μητροπολίτη οι Κοζανίτες ανταπαντούν. Όταν τελειώσει η διαδικασία, ο Μητροπολίτης ξεκινάει να μεταβεί στον Άγιο Νικόλαο για τη Δεύτερη Ανάσταση. Σχηματίζεται μία πομπή στην οποία προηγείται η ΠΑΝΔΩΡΑ, ακολουθούν οι Αναστάσεις όλων των εκκλησιών της Κοζάνης, ο κλήρος και οι πιστοί.
Μετά τη λειτουργία της Δεύτερης Ανάστασης (το ευαγγέλιο διαβάζεται σε 12 γλώσσες) όλοι επιστρέφουν στο Δεσποτικό, φιλούν το χέρι του Δεσπότη κι αυτός τους δίνει ένα κόκκινο αυγό τυλιγμένο σε τούλι.

Το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά γίνεται στην Κοζάνη η Λιτάνευση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Ζιντανιώτισας (Ελεούσα η Παντάνασσα). Η εικόνα έρχεται κάθε χρόνο στην πόλη την Παρασκευή της Διακαινισίμου, στη γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, αγιαστική περιοδεία για ευλογία και αγιασμό των πιστών. Την εικόνα της Παναγίας φέρνουν από το μοναστήρι του Ζιδανίου, καβαλάρηδες, που για το λόγο αυτό μεταβαίνουν στο μοναστήρι από την προηγούμενη και διανυκτερεύουν εκεί. Το επόμενο πρωί, αφού εκκλησιαστούν, παραλαμβάνουν το εικόνισμα και το μεταφέρουν στον Άγιο Κωνσταντίνο, με μικρές στάσεις στα χωριά τα οποία συναντούν στο δρόμο τους για αγιασμό των πιστών. Στην Άγιο Κωνσταντίνο η θαυματουργός εικόνα παραμένει μέχρι το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά, όταν πραγματοποιείται πάνδημη λιτάνευσή της στην πόλη της Κοζάνης και δια μέσου των κεντρικών οδών της πόλης καταλήγει στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, όπου ψάλλεται Μέγας Εσπερινός.

Ο λόγος της λιτανείας και η διαδρομή της έχουν την εξήγησή τους.

Το 1918 είχε πέσει στην Κοζάνη βαριά επιδημία γρίπης που αποδεκάτισε τον επί το πλείστον φτωχό πληθυσμό. Οι πιστοί ζήτησαν τότε να έρθει στην πόλη το εικόνισμα της Παναγίας Ελεούσας της Παντάνασσας από το Ζιδάνι για να τους προστατέψει με τη Χάρη Της. Και έτσι πράγματι συνέβη. Ο μοναχός που μετέφερε την εικόνα από το μοναστήρι στην πόλη σταμάτησε στα τρία δέντρα που βρίσκονταν στον περίβολο του Αγίου Κωνσταντίνου για να ξεκουραστεί και να ξεδιψάσει και ακούμπησε το εικόνισμα στη ρίζα των δέντρων. Όταν επιχείρησε να σηκώσει ξανά την εικόνα στην αγκαλιά του και να συνεχίσει το δρόμο του μέχρι τον Άγιο Νικόλαο δεν τα κατάφερε. Η εικόνα είχε «κολλήσει» στη ρίζα των δέντρων, όπου την είχε ακουμπήσει κι όσο κι αν προσπάθησε δεν μπόρεσε να την σηκώσει. Πήγε τρέχοντας στον Μητροπολίτη και του αφηγήθηκε το συμβάν. Ο Μητροπολίτης γύρισε μαζί με το μοναχό στον Άγιο Κωνσταντίνο, έκανε δέηση και η εικόνα ξεκόλλησε. Την μετέφεραν τότε στον Άγιο Νικόλαο, όπου έκαναν αγρυπνία. Από τότε η τελετή και το δρομολόγιο παραμένουν αναλλοίωτα.

Το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά πραγματοποιείται στην πόλη της Κοζάνης πάνδημη λιτάνευση της θαυματουργού εικόνας. Κατά τη λιτάνευση της εικόνας σχηματίζεται μεγάλη πομπή που αποτελείται από το ιερατείο της πόλης, τοπικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές και πλήθος πιστών, που κρατούν στα χέρια τους αναμμένες πασχαλιάτικες λαμπάδες.

Η πομπή ξεκινάει από το ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, όπου την Παρασκευή της Διακαινισίμου υποδέχτηκαν την εικόνα και καταλήγει στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, όπου ψάλλεται Μέγας Εσπερινός. Αφού παραμείνει εκεί για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα για προσκύνημα, μεταφέρεται στη συνέχεια εκ περιτροπής και στους άλλους ενοριακούς ναούς της Κοζάνης, για να επιστρέψει στο μοναστήρι Ζιδανίου, όπου είναι και η φυσική της θέση, πάλι με συνοδεία καβαλάρηδων την 1η Αυγούστου.

Λιτάνευση της ιεράς εικόνας της Παναγίας της Ζιδανιώτισσας μαζί με την εικόνα του Αγίου Νικολάου γίνεται πλέον κάθε χρόνο και την 13η Μαΐου, την επέτειο του τρομαχτικού, μα ευτυχώς αναίμακτου για την Κοζάνη και όλη τη Δυτική Μακεδονία σεισμού του 1995.

Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!

Κοζάνη, Απρίλιος 2013

The post Πάσχα στην παλιά Κοζάνη appeared first on giapraki.com.

The post «Η ΠΑΝΔΩΡΑ ο Κ. Τσιτσελίκης ο Π. Μελάς αλλά και ο Βέρντι» Του Β.Π.Καραγιάννη appeared first on giapraki.com.

Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός των Αγίων Αναργύρων είναι, όπως ο Άγιος Δημήτριος κι ο Άγιος Αθανάσιος, ένας από τους αρχαιότερους ναούς της Κοζάνης.

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες ο πρώτος μικρός ναός στη μνήμη των Αγίων Αναργύρων θεμελιώθηκε το 1612, μαζί με κρήνη (το νερό αναβλύζει από τα θεμέλια του ναού) και νεκροταφείο (γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την επιθυμία του Χαρίση Τράντα να ταφή στο νεκροταφείο αυτό, όπως και τελικά συνέβη) στον ίδιο με σήμερα τόπο, σε μία περιοχή κατάφυτη τότε από καρυδιές.

Για μερικά χρόνια μάλιστα ήταν μοναστήρι κι έτσι λειτούργησε μέχρι το 1650, οπότε στην περιοχή εγκαταστάθηκαν καταδιωκόμενοι Έλληνες, περίπου 80 οικογένειες, από την Κορυτσά της Αλβανίας. Ανάμεσα τους κι ο Δήμαρχος Κορυτσάς Καρατζέτζιος.
Το 1815, επί αρχιεπισκοπίας Βενιαμίν και μετά από χοτζέτι (= άδεια) του Αλή πασά, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων και παίρνει πλέον τις οριστικές, σημερινές του διαστάσεις, ενώ το 1896 σε απογραφή της περιουσίας των εκκλησιών της πόλης, ο ναός βρέθηκε να έχει 2 αλώνια βόρεια της εκκλησίας, 1 αλώνι στην τοποθεσία Κεραμαργιό και 1 φούρνο δίπλα στην οικία του Γ. Ρεπανά. Ωστόσο, εκτός από τα 2 αλώνια στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας, για την κυριότητα των οποίων ο ιερός ναός ήταν για αρκετό καιρό σε αντιδικία με το Δήμο Κοζάνης, τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία, που στην απογραφή αυτή αναφέρονται, ούτε ξέρουμε που βρισκόταν, ούτε τι απέγιναν. (Όπως ο Ιωάννης Δημόπουλος στο βιβλίο του Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά αναφέρει: «Αμφισβητήθηκε η κυριότητά τους (εννοείται των 2 αυτών στρεμμάτων) από το Δήμο Κοζάνης που ήθελε να τα οικειοποιηθεί, πήγε η υπόθεση στα δικαστήρια και με την 305/1971 απόφαση του Πρωτοδικείου και την 202/1972 απόφαση του Εφετείου Λαρίσης, η εκκλησία δικαιώθηκε. Στη συνέχεια ολόκληρος αυτός ο χώρος των αλωνίων εκ 5 στρεμμάτων περίπου δόθηκε στο Δημόσιο αντί του συμβολικού ποσού των 1.497.440 … και κτίσθηκε Δημοτικό Σχολείο. Τα χρήματα που πήρε η εκκλησία διατέθηκαν για την οικοδόμηση του κτιρίου της «ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ»). Το 1858 χτίστηκε στη νότια πλευρά της εκκλησίας κι ανατολικά του νάρθηκα το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και το 1885 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο του ναού.
Το 1948 ο ιερός ναός παραχωρήθηκε στη Χ.Ε.Ν. για να χρησιμοποιεί τα έσοδα του για τους σκοπούς της. Όταν ατόνησε η λειτουργία της Χ.Ε.Ν., ο ναός συνέχισε να λειτουργεί ως προσκυνηματικός, όπως και μέχρι σήμερα συνεχίζει. Το 1952-1955 κατασκευάστηκε ο γυναικωνίτης και ανοίχτηκαν τα δυτικά παράθυρα και ο νάρθηκας της εκκλησίας.
Την ημέρα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων (1 Ιουλίου), αλλά και στη δεύτερη γιορτή της εκκλησίας (1 Νοεμβρίου) πλήθος κόσμου απ’ όλο το νομό κατακλύζει το ναό και πολλοί απ’ αυτούς διανυκτερεύουν εκεί, κάποιοι και μέσα στην εκκλησία, άλλοι στο παραπλήσιο οικοτροφείο, ενώ παλιότερα σύμφωνα μ’ ένα θρησκευτικό έθιμο στους προσκυνητές από την επαρχία προσφερόταν και γεύμα.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

Ένα παλαιότατο εικόνισμα των Αγίων Αναργύρων, που συνδέεται άμεσα με την εκκλησία, μεγέθους 2 περίπου μέτρων, βρέθηκε στην πηγή, στην οποία κυλούσε το νερό που ανάβλυζε και αναβλύζει από τα θεμέλια της εκκλησίας. Εκεί το βρήκε ένας επιστάτης του Δήμαρχου Καρατζέτζιου, ψάχνοντας να βρει έναν από τους οδηγούς τράγους του κοπαδιού, που είχε ξεμακρύνει. Ήταν μάλιστα τόση η έκπληξή του που νόμισε ότι μέσα στο νερό υπήρχαν ζωντανοί άνθρωποι, δεν πρόσεξε καν ότι επρόκειτο για εικόνα κι ότι από πάνω υπήρχε εκκλησία και μ’ αυτή την πεποίθηση ζήτησε τη βοήθεια του αφεντικού και των συντρόφων του. Μόνο όταν το ανέσυραν ανακάλυψαν τι ακριβώς είναι, για ν’ αποτελέσει από τότε περιουσιακό στοιχείο της οικογένειας Καρατζέτζιου. Η εικόνα ήταν κρυμμένη μέσα στην πηγή, πιθανόν από κάποιο τέχνασμα των επιτρόπων της εκκλησίας, που θέλησαν με τον τρόπο αυτό να την προστατέψουν από ληστρικές επιδρομές και λεηλασίες, που η πόλη υφίστατο συχνά από άτακτους ληστές τα χρόνια εκείνα. Για να αποδειχθεί τελικά η πιο σοφή επιλογή.
Το εικόνισμα πρέπει να έχει κατασκευαστεί λίγα μόνο χρόνια πριν την άφιξη στην Κοζάνη των προσφύγων από την Κορυτσά κι αν και το πιο λογικό θα ήταν σήμερα να κοσμεί την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων ή ίσως κάποια άλλη εκκλησία ή κάποιο ίδρυμα της πόλης (π.χ. Λαογραφικό Μουσείο ή Μητρόπολη), η εικόνα παραμένει μέχρι σήμερα στην ιδιοκτησία των απογόνων της οικογένειας Καρατζέτζιου, ασφαλισμένη για 10 εκατομμύρια (μάλλον εννοούνται δραχμές). (Για το συγκεκριμένο ζήτημα έχει κάνει συχνές παρεμβάσεις και αναφορές μέσω του τοπικού Τύπου ο γνωστός Κοζανίτης έμπορος κος Λάζαρος Ασημόπουλος).

ΤΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

Στην αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων υπήρχε, από τα χρόνια του μεσοπολέμου ακόμα, κάποιο κτίσμα σε μορφή μοναστηριακών κελιών, όπου κατά το 1937-1938 λειτουργούσε Ιερατική Προπαρασκευαστική Σχολή και κατά τα χρόνια 1947-1948 Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο. Το οίκημα εκείνο, από απροσεξία, κάηκε κι ο χώρος έμεινε από τότε κενός. Αυτός ο χώρος επιλέχτηκε για το χτίσιμο οικοτροφείου για τους μαθητές από τα τριγύρω χωριά, που μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης, άρχισαν να έρχονται μαζικά στην πόλη για τη συνέχιση των σπουδών τους. Το οικοτροφείο άρχισε να χτίζεται το 1952-1953 με την επιμέλεια του ιερέως Κωνσταντίνου Γαζή και ως το 1956 είχε περατωθεί το ισόγειο και ο πρώτος όροφος με 30 ως 40 κρεβάτια και το 1958, επί Μητροπολίτου Διονυσίου, προστέθηκε ένας όροφος ακόμα. Στους μαθητές παρέχονταν στέγη, θέρμανση και διατροφή, αλλά και βοήθεια στη μελέτη τους στα αναγνωστήρια του ιδρύματος. Η λειτουργία του οικοτροφείου διακόπηκε το 1982-1983, όταν πλέον όλα τα τριγύρω από την πόλη χωριά απέκτησαν γυμνάσια, αλλά και τακτική συγκοινωνία με την πρωτεύουσα του νομού κι από τότε στεγάζεται εκεί δωρεάν ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, αλλά και τα γραφεία διαφόρων άλλων συλλόγων της πόλης.

Οι Άγιοι Ανάργυροι ήταν πάντα από τους πιο αγαπητούς άγιους στην Κοζάνη και ο ναός τους, σε μία από τις «αρχαίες» γειτονιές της πόλης, μία εκκλησία στενά συνδεδεμένη με τη ζωή τους την ίδια.

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Lena

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Λάζαρου Ασημόπουλου. Το ιστορικό ενός εικονίσματος των Αγίων Αναργύρων που πρέπει να επιστραφεί στη φυσική του θέση, στον ομώνυμο ναό στην Κοζάνη. ΚΟΖΑΝΗ, 28 Φεβρουαρίου 2006, σελ: 6.
2.Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιεράς Μητρόπολις Κοζάνης. Κοζάνη : 1994.
3.Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
4.Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
5.Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
6.Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
7.Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912). Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
8.Του ιδίου. Σύντομη ιστορία της Κοζάνης. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ «ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1961, τόμος 2ος, σελ: 47-64. Κοζάνη : 1961.
9.ΠΑΠΥΡΟΣ – ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1996.
Παράκληση προς τους αναγνώστες: Αν στο παραπάνω κείμενο εντοπίσατε κάποιο λάθος ή κάποια παράλειψη, θα παρακαλούσα θερμά να μου την επισημάνετε. Η συνεχής διόρθωση και ανανέωση των κειμένων είναι αναγκαία για την ορθότερη και πληρέστερη καταγραφή της ιστορίας των εκκλησιών της πόλης μας.

The post Ιερός Προσκυνηματικός Ναός Αγ. Αναργύρων Κοζάνης appeared first on giapraki.com.

Ο Ιωάννης η Νάννος Τσόντζας ήταν Οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Έγινε γνωστός από την αποδοχή στις αρχές του 1824 της πρόσκλησης των Ψαριανών να πολεμήσουν στην στεριά, αναλαμβάνοντας η φρουρά του νησιού έναντι της επικείμενης απειλής του από τους Οθωμανούς. Ήταν επικεφαλής 1.200 Μακεδόνων

Γεννήθηκε το το 1774 στην Κοζάνη και σκοτώθηκε στην Νησίδα των Ψαρών Δασκαλείο το 1924 πυροβολώντας ο ίδιος τα βαρέλια με το μπαρούτι για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.

Υπήρξε κλέφτης στα προεπαναστατικά χρόνια στην περιοχή του Ολύμπου. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821 στην περιοχή του Βερμίου και του Ολύμπου έως το 1822. Μετά την καταστροφή της Νάουσας επέστρεψε στη Δυτική Μακεδονία όπου στρατολόγησε πλήθος εθελοντών για τον αγώνα.

Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ

Από τον Ιανουάριο τού 1824 οι πρόκριτοι των Ψαρών είχαν πληροφορίες από Ρωμιούς πού διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη για επικείμενη κάθοδο τού τουρκικού στόλου στο Αιγαίο.

Προβλέποντας την τουρκική επίθεση στο νησί τους και εκτιμώντας ότι ο αριθμός αυτών που μπορούσαν να τους αντισταθούν ήταν μικρός αναζήτησαν βοήθεια από τούς Μακεδόνες πού είχαν απομείνει από το σώμα τού Καρατάσου στη Σκόπελο και στη Σκιάθο μετά από το αποτυχημένο ξεσήκωμα τους ,πιθανόν η επιλογή αυτή να έγινε μετά από σύσταση της τότε Ελληνικής Κυβέρνησης στην οποία είχαν απευθυνθεί για βοήθεια.

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟ 1824

Οι κατοικεί στο νησί των Ψαρών εκείνη την εποχή έφθαναν τις 32000 από την άφιξη στο νησί μετά το ξέσπασμα της επανάστασής 25000 προσφύγων, μια και οικονομική κατάσταση εθεωρείτο καλή στο νησί και δεν φαινόταν να υφίσταται απειλή.

Όμως η δράση των Ψαριανών πολεμικών πλοίων και οι αμέτρητες πειρατικές ενέργειες κατά των Τούρκων τής Ιωνίας, τής Θράκης και τής Μακεδονίας προκάλεσαν την οργή των Οθωμανών

Από τις πρώτες ημέρες του 1824 άρχισαν να έρχονται δυσάρεστες πληροφορίες για τις κινήσεις των Τούρκων.
Οι Ψαριανοί πληροφορήθηκαν ότι το νησί τους κινδυνεύει Την 23ην Μαρτίου 1824 επιστολή Έλληνος από την Σμύρνη έδινε λεπτομερείς πληροφορίες για συγκέντρωση δυνάμεων και την εκστρατεία που προετοιμαζόταν.

Η ΕΚΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Όταν η Βουλή των Ψαρών έμαθε την 12ην Ιουνίου 1824 ότι ο τουρκικός στόλος βγήκε από τα Στενά έστειλε, επιστολή στην Ελληνική κυβέρνηση να ρθει ο στόλος για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο.

Η ελληνική κυβέρνηση έδειξε εγκληματική αμέλεια στις αμέτρητες εκκλήσεις των Ψαριανών.
Ο Κωλέττης και οι αδελφοί Κουντουριώτη απαντούσαν αόριστα με υποσχέσεις, εκθειάζοντας απλώς τη γενναιότητα των Ψαριανών.

Η πρόσκληση από τους Μακεδόνες είχε γίνει αποδεκτή και είχαν φθάσει 1200 από αυτούς στο Νησί με επικεφαλής τον Ιωάννη (Νάννο) Τσόντζα.

Στο σώμα από την Δ. Μακεδονια συμμετείχαν οι Σιατιστηνοί οπλαρχηγοί ο Νάνος ή Ιωάννης Τουρούντζιας, ο Λάμπρος Κασσανδρινός και ο Δημήτριος Τζίνος μαζί με τον καπετάν Κόττα εκ Χαλκιδικής μαζι με τους μπαρουτοκαπνισμένους αγωνιστές αποτελούσαν μια αξιόμαχη ομάδα.

Ο Ιωάννης ή Νάν(ν)ος Τουρούντζιας που ανέλαβε υπαρχηγός γεννήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα στη Σιάτιστα και ήταν ο μεγαλύτερος αδερφός του συνεργάτη του Ρήγα Φεραίου, Θεοχάρη Τουρούντζια που μαρτύρησε μαζί του.

Μετά το 1794 μετανάστευσε στο Σεμλίνο της Σερβίας και μετά τα δραματικά γεγονότα της σύλληψης του Ρήγα Φεραίου και της εκτέλεσης του αδερφού του Θεοχάρη στις φυλακές Βελιγραδίου, τη νύκτα της 11ης Ιουνίου του 1798, ο Ιωάννης Τουρούντζιας επέστρεψε στη Σιάτιστα και συμμετείχε στην Ελληνική επανάσταση στην Μακεδονια.

Το 1824 κλήθηκε να ηγηθεί σώματος Σιατιστινών που θα αναλάμβανε τη φρουρά των Ψαρών επικεφαλής 600 παλικαριών από την περιοχή του Βοΐου και ενώθηκε με τα σώματα των Ιωάννη Τσόντζα, Κότα, Λάμπρου Κασσανδρινού και άλλων Μακεδόνων οπλαρχηγών.

Έτσι το νησί εκτός από τους 1200 Μακεδόνες ανέλαβαν να το υπερασπισθούν και 1300 Ψαριανοί μαζί με 700 πρόσφυγες.

Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΝΗΣΙ

Οι φόβοι για της επίθεσης στα Ψαρά δυστυχώς επαληθευτήκαν Το πρωί της 20/6/1824 ο Τουρκικός στόλος έφυγε από το Σίγρη της Λέσβου με προορισμό τα Ψαρά και γρήγορα έφθασε στις ακτές του περικυκλώνοντας το αποτελούσαν 235 πλοία με 15000 στρατιώτες .Με επικεφαλής τον Χοσρέφ.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΑΝΝΟΥ ΤΣΟΝΤΖΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ ΤΟΥ ΣΤΟ ΦΟΒΟ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ ΤΩΝ ΨΑΡΙΑΝΩΝ

Σε σύσκεψη που έγινε βλέποντας τον οίκο των Τουρκικών δυνάμεων σύμφωνα με την παράδοση ο Τσόντζας στο συμβούλιο, που έκαναν οι Ψαριανοί πριν την καταστροφή, εξέφρασε τον φόβο των συναγωνιστών του ότι οι Ψαριανοί θα μπουν στα καράβια τους και θα τους εγκαταλείψουν.

Οι Ψαριανοί για να τον πείσουν αποφάσισαν να αφαιρέσουν τα πηδάλια από τα πλοία ώστε να τα αχρηστεύσουν και να πολεμήσουν μέχρι εσχάτων στην στεριά.

Κατά μια άλλη εκδοχή Ο ίδιοι οι Ψαριανοί έχοντας δει τον μεγάλο αριθμό των πολεμικών πλοίων και τον αριθμό των Τούρκων φοβούμενοι την εγκατάλειψή τους από τους Μακεδόνες αφαιρεσαν από μόνοι τους τα πηδάλια.

Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

Στις τέσσερις το πρωί, ημέρα Παρασκευή 20 τού Ιούνη 1824 μεγάλα και μικρά πλεούμενα άρχισαν την απόβαση. Ουρλιάζοντας ορμάνε να καταλάβουν τα Ψαρά Θερίζονται όμως από τη φωτιά των Ψαριανών και των άλλων πολεμιστών γυρνάνε πίσω ξαναμπαίνουν στα πλεούμενα τους και φεύγουν.

Γίνεται καινούργια επίθεση αλλά με εντολή να μη γυρίσουν πίσω. Προσπάθησαν, πολέμησαν και χάθηκαν και αυτοί.
Την άλλη μέρα Σάββατο, 21 Ιουνίου 1824 τα κανόνια τής αρμάδας αρχίζουν να βομβαρδίζουν τους προμαχώνες του καναλιού που χωρίζει τα Ψαρά από τα Αντίψαρα.

Τέσσερις ώρες κράταγε ο πεισματικός αυτός πόλεμος δίχως κανένα κέρδος των Τούρκων.

Υπήρχε όμως στο νησί μια περιοχή αφύλακτη και είτε από προδοσία είτε για την ανακάλυψαν οι Τούρκοι που μπήκαν στην στεριά.

Χιλιάδες πολεμιστές πάτησαν το νησί των Ψαρών και ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστούν από τούς λίγους Ψαριανούς ενόπλους.

Οι ομηρικές μάχες πού δίνονταν σε κάθε γωνιά τού νησιού είχαν το ίδιο αποτέλεσμα, τελικά εμπρός στην υπεροπλία και τον μεγάλο αριθμο των εχθρών έχαναν την μάχη.

Οι υπερασπιστές του νησιού έπειτα από σύντομη αναμέτρηση είτε τινάζονταν στον αέρα είτε με ξαφνική επίθεση όταν τούς τελείωναν τά πυρομαχικά έβρισκαν ένδοξο θάνατο από τ0ν εχθρό.

ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓ.ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Το φρούριον μόνον τού Αγίου Νικολάου αντιστεκόταν. Οι μωαμεθανοί καθ’ όλη τη διάρκεια τής ημέρας επιχειρούσαν απανωτά γιουρούσια για να ανέβουν τη μάντρα, ενώ τα πλοία τους κανονιοβολούσαν τις θέσεις των Χριστιανών.

Εκεί βρισκόταν 400 Ελληνες κόντρα σε 6000 Οθωμανούς και ο Τουρκικός άστολος να τους βομβαρδίζει συνεχώς. σίγα σιγά ο αριθμός των υπερασπιστών λιγόστευε. Οι ελάχιστοι πλέον που έμειναν άρχισαν να τρέχουν προς το μέρος τής Μαύρης Ράχης ή Παλιόκαστρο.

Έπεσε η νύκτα και βρήκε τη Μαύρη Ράχη απάτητη και τη σημαία τού Σταυρού να κυματίζει μπαρουτοκαπνισμένη και ξεσκισμένη πάνω στον ιστό της.

Οι αμυνόμενοι τσακισμένοι από την κούραση και τη δίψα έπρεπε να αντέξουν όχι μόνο για τούς εαυτούς τους αλλά και για τα παιδιά και τούς άμαχους πού είχαν υπό την προστασία τους.

Στο Παλιόκαστρο κατάφεραν να συγκεντρωθούν 150 ένοπλοι άνδρες Ψαριανοί και Μακεδόνες . Μαζί τους είχαν 1000 γυναικόπαιδα.

Τη νύκτα οι άνδρες άρχισαν να κατεβάζουν από τα βράχια τις γυναίκες με τα παιδιά για να επιβιβαστούν στο μπρίκι, πού θα επιχειρούσε να διαφύγει μέσα από τον εχθρικό κλοιό.

Οι Τούρκοι αντελήφθησαν την κίνηση κι προσπάθησαν να τους εμποδίσουν.
Ο Ψαριανός Αντώνης Βρατσάνος, περιτριγυρισμένος από τα γυναικόπαιδα μέσα στην μπαρουταποθήκη κοιτούσε τούς συντρόφους του κρατώντας αναμμένο τον δαυλό περίμενε να μπουν και άλλοι εχθροί μέσα στην αποθήκη και έριξε το δαυλό στο μπαρούτι.

Οι Γάλλοι που με τα πλοία τους παρακολουθούσαν αδιάφοροι την σύγκρουση θα έγραφαν αργότερα ότι η έκρηξη έμοιαζε με την έκρηξη ηφαιστείου.

Τα καράβια κουνήθηκαν σαν να επρόκειτο για σεισμό. Όσες γυναίκες είχαν απομείνει ζωντανές έπεσαν από τα βράχια στη θάλασσα με τα παιδιά τους στην αγκαλιά τους. Από τούς άντρες δεν επέζησε κανένας.

Στην πυρκαγιά που ακολούθησε κάηκαν ζωντανοί οι περισσότεροι

The post «Ιωάννης (Νάννος) Τσόντζας: Ο Κοζανίτης οπλαρχηγός που έπεσε ηρωικά στα Ψαρά» Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου appeared first on giapraki.com.

Ιερός Μητροπολιτικός Ναός Αγίου Νικολάου Κοζάνης:  το μεταβυζαντινό μνημείο της πόλης

Ο Ιερός Μητροπολιτικός και Καθεδρικός Ναός του Αγίου Νικολάου με το κωδωνοστάσιό του αποτελούν το σήμα κατατεθέν της πόλης της Κοζάνης και σημείο αναφοράς και συνάντησης κατοίκων και επισκεπτών της.

Είναι ο τρίτος σε αρχαιότητα Ναός της πόλης αλλά πρωτεύον κέντρο λατρείας των Κοζανιτών και μνημείο με μεγάλη ιστορική και εθνική αξία.

Πρόκειται για τρίκλιτη βασιλική καμαροσκέπαστη με δάπεδο μαρμαρόστρωτο και δίριχτη στέγη, σκεπασμένη με πλάκες σχιστόλιθου πρώτα και με κεραμίδια αργότερα. Η (πρώτη) ανέγερση του Ναού έγινε στα 1664 και για να μην προκαλεί τους μουσουλμάνους κατασκευάστηκε κάτω από την επιφάνεια του εδάφους. Η χωρητικότητά του ανταποκρινόταν στην πληθυσμιακή κατάσταση της πόλης που είχε τότε περί τις δύο χιλιάδες κατοίκους.

 Η μεγάλη ανάπτυξη της Κοζάνης στις αρχές του 18^ου αιώνα προέβαλε επιτακτική την ανάγκη για ανέγερση νέου, μεγαλύτερου και ευπρεπέστερου ναού. Έτσι το 1721 με νέο φιρμάνι που εξασφαλίστηκε από την Υψηλή Πύλη για δήθεν επισκευές από σεισμό, ο Ναός ανακαινίστηκε εκ βάθρων (κατεδαφίστηκε και χτίστηκε εξ’ αρχής, σε μεγαλύτερες αυτή τη φορά, στις σημερινές του διαστάσεις). Το έργο εκτελέστηκε επί επισκόπου Ζαχαρία στα 1721, η δε ιστόρηση των τοιχογραφιών έγινε στα 1730. Ο γυναικωνίτης προστέθηκε στον κεντρικό Ναό κάποια χρόνια αργότερα, όπως φανερώνουν και οι διαφορές στην αρχιτεκτονική, την τοιχοποιία και τις τοιχογραφίες. Μεταγενέστερη είναι και η ανέγερση του παρεκκλησίου του τιμίου Προδρόμου στη δυτική πλευρά του Ναού, με την οποία ο Ναός πήρε την οριστική του μορφή.

The post Άγιος Νικόλαος Κοζάνης: το μεταβυζαντινό μνημείο της πόλης appeared first on giapraki.com.

Ο Μητροπολίτης Σερβίων & Κοζάνης Ιωακείμ
Ο πνευματικός ηγέτης του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ στην κατοχή.

Σταύρου Π. Καπλάνογλου

Συνεχίζοντας τις δημοσιεύσεις για τις Αλησμόνητες Πατρίδες θα αναρτήσουμε σήμερα ένα μικρό video που βρήκαμε στο διαδίκτυο το 2011 και το ενσωμάτωσα τότε στις εκπομπές που έγραφα και παρουσίαζα στην τηλεόραση στην σειρά ”Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ ” για ένα τέκνο του πολύπαθου Ορτάκιοι της Νικομήδειας σαν πρόγευση των επόμενων δυο δημοσιευσεων.Τον Ιωακείμ (Απόστολο) Αποστολίδη Μητροπολίτη Σερβίων & Κοζάνης Ιωακείμ (1923-1946)

Η 1η έχει σαν επί μέρους τίτλους των κεφαλαίων της

Η ΠΑΤΡΙΔΑ ΤΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΠΟΥΔΕΣ ΤΟΥ
Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΙΕΡΑΡΧΙΑ
Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΜΕΤΡΩΝ ΚΑΙ ΑΘΗΡΩΝ
ΚΑΙ Η ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΤΟΥΡΚΟΥΣ
Η ΘΗΤΕΙΑ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΚΟΖΑΝΗΣ
Ο ΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ ΤΗΣ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑΣ
Η ΕΞΟΡΙΑ ΣΤΟ ΑΓΙΟ ΟΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΜΕΤΑΞΑ
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΡΣΗ ΤΗΣ ΕΞΟΡΙΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Α.ΚΟΡΥΖΗ
Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ (Θα αποτελέσει αντικείμενο του
2ου μέρους )
ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΛΗΞΗ ΤΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Η 2η δημοσίευση έχει σαν τίτλους

Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΚΑΤΟΧΗ ΣΤΗΝ ΚΟΖΑΝΗ
Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΤΗΣ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΗΣ
Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΑΜ ΕΛΑΣ
ΠΡΩΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
Η ΑΝΤΑΜΟΙΒΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΤΡΙΩΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ

Αξίζει κανείς να τα παρακολουθήσει γιατί για κάποιους θεωρείται αμφιλεγόμενο πρόσωπο,
παρουσιάζοντας τις δυο αναρτήσεις ελπίζουμε να σας βοηθήσουμε ώστε να βγάλετε τα δικά σας συμπεράσματα πιστεύοντας ότι θα σας βοηθήσει γιαυτό και η δημοσίευση που προηγήθηκε (Αλησμόνητες Πατρίδες Νο 20 ) και αναφέρεται στο δράμα που έζησε ο τόπος όπου γεννήθηκε , το Χριστιανικό Ορτάκιοι από το 1914-1922 και που το οδήγησε στην εξαφάνιση του από τον χάρτη.

Αλησμόνητες πατρίδες (21): Η ζωή του Μητροπολίτη Σερβίων & Κοζάνης Ιωακείμ από το Ορτάκιοϊ της Νικομήδειας (Μέρος Α’)

Ο Μητροπολίτης  Σερβιων & Κοζάνης Ιωακείμ από το Ορτάκιοϊ της Νικομήδειας (Μέρος Β’) – Σταύρου Π. Καπλάνογλου

The post Αλησμόνητες Πατρίδες (21): Iωακείμ (Απόστολος Αποστολίδης) από το Ορτάκιοϊ Νικομήδειας (1883-1962 ) appeared first on giapraki.com.

Από το 2012, όταν στην τηλεοπτική εκπομπή του FLASH TV ‘‘ ΠΡΟΓΟΝΙΚΕΣ ΕΣΤΙΕΣ: Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΟΖΑΝΗΣ” αποκαλύπταμε για πρώτη φορά την πιθανή ονομασία της αρχαίας πόλης που βρισκόταν στην θέση της Κοζάνης(Τύρισσα), αρχίσαμε μια συνεχή και επίμονη έρευνα για την εύρεση της ιστορίας αυτής της αρχαίας πόλης Ανάμεσα στα θέματα και ασχοληθήκαμε ήταν και η προσπάθεια σύνθεσης ηθών και εθίμων εκείνης της εποχής με ό,τι συμβαίνει σήμερα.

Ένα έθιμο που εξακολουθεί να υπάρχει στις ημέρες μας είναι το άναμμα φωτιάς και οι μεταμφιέσεις στις ημέρες της Αποκριάς, αλλά και τις ημέρες γύρω από την έναρξη κάθε καινούργιου χρόνου. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, όλες οι πληροφορίες που έφταναν, συνέδεαν αυτές τις γιορτές με την Διονυσιακή λατρεία της αρχαιότητος και πάντοτε, έντονη ήταν η αντίδραση της Εκκλησίας στην πραγματοποίηση των διάφορων εκδηλώσεων . Έτσι, ξεκινώντας την αναζήτηση αυτού του εθίμου αναζητήσαμε στην θρησκεία, που φαίνεται ότι πίστευαν οι αρχαίοι στην πόλη της Τύρισσας, και τις θρησκευτικές παραδόσεις. Διαπιστώσαμε ότι σε δυο τουλάχιστον θεούς, τη Θεά Κυβέλη [Ρέα] και τον Διόνυσο, αλλά και σε δυο, κατ΄άλλους, τρεις, σχετικά, αγνώστους θεούς, τους Κάβειρους υπήρχαν εκδηλώσεις λατρείας. Ο απόηχος τους υπάρχει και σήμερα, με κοινό στοιχείο το άναμμα της φωτιάς,τους χορούς γύρω από αυτούς, την αθυροστομία, που έχει σχέση με την γενετήσια πράξη, με βασικό στόχο την γονιμότητα και την ευγονία πάνω στην γη [ανθρώπων ,ζωών και φυτών]. Βέβαια, αυτό το έθιμο δεν έχει να κάνει μόνο με την περιοχή μας, μιας και ανάλογες εκδηλώσεις γίνονται σε ολόκληρη την Ελλάδα. Εκείνο που ξεχωρίζει στη Δυτ. Μακεδονία είναι η έντονη σύνδεση με την παράδοση. Από τότε μέχρι σήμερα, συγκεντρώσαμε αρκετά στοιχεία, που δείχνουν αυτή την σύνδεση αρχαίων και των τωρινών εθίμων και ένα απόσπασμα αυτών των στοιχείων το παρουσιάσαμε στις 27/2/2014 μέσα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

Ολοκληρωμένα το θέμα το παρουσιάσαμε σε πρόσφατη τηλεοπτική εκπομπή, την οποία παραθέτουμε στα ακόλουθα video που μπορείτε να τα βρείτε στο youtube.com

• 1o ΜΕΡΟΣ

• 2ο ΜΕΡΟΣ

Οι εκδηλώσεις της αποκριάς έχουν διάφορες μορφές, ανά την Ελλάδα, και για το τί συνέβαινε στην αρχαιότητα σε σύγκριση με το τί συμβαίνει σήμερα, σας παραθέτουμε  και έναν πίνακα που νομίζουμε ότι έχει και αυτός το ενδιαφέρον του.

                              ΤΟΤΕ                                ► ►►►                       ΤΩΡΑ

The post «Οι φανοί και οι μεταμφιέσεις της Κοζάνης, μια ιστορία με πολύ παλιά καταγωγή» Του Στ. Καπλάνογλου appeared first on giapraki.com.

Το 1982 ανέλαβε Δήμαρχος ο Γιάννης Παγούνης και το Δ.Σ. διέθεσε αρκετά λεφτά για την αναβίωση της αποκριάς . Υπήρχαν οι παλιοί πυρήνες οι φανοί και έγιναν ταυτόχρονα νέες προσπάθειες από ομάδες που τα μέλη τους ξεπερνούσαν τα όρια της γειτονιάς.Τότε έγιναν οι Κσμιρτζήδις οι Ξικλιαστιά’ι’δις και οι Μουκαέτ’δις .

Οι Μουκαέτ’δις ήταν ήταν όλοι νεαροί με εμπειρία στα καρναβάλια από κούνια .

Οι αδερφοί Διάφα Σάββας Χρήστος Ντιόντιος ο ξάδερφος Μπίλης και οι γειτόνοι Τόλης και Αργύρης επανδρώναμε τα άρματα του Ν.Διάφα απο 5 χρονών.

Με συμμετοχή φίλων και φίλων των φίλων που θα ζήλευε σήμερα και τo f b κατασκευάσαμε στο κτήμα Χαδιώ στον Κασλά 12 άρματα μα θέμα Ολυμπιακοί αγώνες .

Το κόστος των υλικών των 12 αρμάτων ανέλαβε ο Δήμος και έφτασε στις 120.000 δραχμές .

Το κόστος των μεζέδων του ενός μήνός που κράτησε η κατασκευή έφτασε στο 1.250.000 δραχμές πλέον των προσφορών των εμπόρων της πόλης μας σε είδος και το ανέλαβαν τα μέλη .

Είχαμε και διεθνή συμμετοχή Αγγλων καθηγητών των φροντιστηρίων της πόλης με διερμηνέα την ξαδέρφη Ματίνα που κόλλησε και μικρόβιο και δεν θεραπεύτηκε μέχρι σήμερα .

Με θερμοκρασία -17 έγιναν τα εγκαίνια του εργαστηριου στον Κασλά από από τον Δήμαρχο Γιάννη Παγούνη και την σύσσωμη παρουσία του Δ.Σ. ….. Θα έχει και συνέχεια … και φωτο

Η  Συνέχεια ΕΔΩ

The post Πώς γιόρταζε η Κοζάνη παλιά την Αποκριά – Δείτε μοναδικές φωτογραφίες! (του Αργύρη Καλιανιώτη) appeared first on giapraki.com.

The post «Περί επιφανών γυναικών» του Β. Π. Καραγιάννη appeared first on giapraki.com.

Tης Κατερίνας Μ. Μάτσου

Τα έθιμα του Πάσχα στη σημερινή Κοζάνη του 21ου αιώνα ακολουθούν τις γενικότερες πανελλαδικές συνήθειες, που με τη βοήθεια των Μ.Μ.Ε., αλλά και με την εξάλειψη των αποστάσεων ανάμεσα στις διάφορες περιοχές της χώρας μεταφέρθηκαν εύκολα παντού.

Βέβαια, ακόμα και σήμερα, αν εξαιρέσουμε τα κοινά πασχαλιάτικα έθιμα όλων των Ελλήνων (κόκκινα αυγά, τσουρέκια και άλλα γλυκά, μαγειρίτσα και ο ψητός οβελίας κ.τλ.), κάθε περιοχή διατηρεί κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διατηρούνται αναλλοίωτα μέσα στους αιώνες.

Προσωπικά ιδιαίτερα έθιμα για τις άγιες ημέρες του Πάσχα είχε και η Κοζάνη, διατηρώντας κάποια από αυτά μέχρι σήμερα και μεταδίδοντας τα ανέπαφα και στις επόμενες γενεές. Η Κοζάνη, μία πόλη με ιδρυτές και πρώτους οικιστές της Έλληνες χριστιανούς, καταδιωκόμενους από τους Οθωμανούς Τούρκους, που εκείνη την εποχή καταλάμβαναν την Ελλάδα, με αμιγή ελληνικό πληθυσμό όλα τα χρόνια ύπαρξής της, παρά τα διάφορα τουρκοχώρια που την περιτριγύριζαν, γιόρταζε πάντα μεγαλοπρεπώς την ανάσταση του Θεανθρώπου ακολουθώντας το δικό της εθιμοτυπικό. Εθιμοτυπικό ιδιαίτερο και ιδιαίτερα ενδιαφέρον για τους σημερινούς μελετητές της τοπικής ιστορίας. Έθιμα και συνήθειες που μόνο στην Κοζάνη και την περιοχή της τηρούνταν και κάποια τηρούνται ακόμα.

Η περίοδος της νηστείας πριν το Πάσχα ονομάζεται Σαρακοστή, γιατί κρατάει σαράντα μέρες, τόσες όσες νήστεψε και ο Χριστός στην έρημο. Τις τρεις πρώτες μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας, μάλιστα, κάποιες γυναίκες στην παλιά Κοζάνη δεν έτρωγαν τίποτα απολύτως, ούτε καν ψωμί ή νερό και την τέταρτη έτρωγαν μόνο ειδικά φαγητά -καρυδόπιτα, σούπα με φασόλια και πετιμέζι. Ημερολόγιό τους για να υπολογίσουν τις μέρες της νηστείας ήταν η κυρά Σαρακοστή. Την κυρά Σαρακοστή την παρίσταναν ως καλογριά, δεν της έκαναν στόμα, γιατί νήστευε και τα χέρια της ήταν σταυρωμένα, γιατί προσευχόταν. Είχε 7 πόδια, τις 7 εβδομάδες της Σαρακοστής. Κάθε Σάββατο έκοβαν και ένα πόδι. Το τελευταίο το έκοβαν το Μεγάλο Σαββάτο.

Το Σάββατο του Λαζάρου οι Έλληνες γιορτάζουν την πρώτη Λαμπρή. Την έγερση του φίλου του Χριστού, του «αγέλαστου» Λάζαρου. Είναι η μέρα που ο Χριστός νίκησε το θάνατο. Το Σάββατο του Λαζάρου θεωρείται μέρα του θανάτου και της ζωής. Σε κάποια χωριά οι αγρότες δεν μαζεύουν εκείνη τη μέρα τη σοδειά τους, γιατί φοβούνται ότι οι καρποί της γης φέρνουν τον θάνατο μέσα τους.

Στην περιοχή του Τσιαρτσιαμπά, στα χωριά νότια της Κοζάνης το Σάββατο του Λαζάρου συναντάμε τις ΛΑΖΑΡΙΝΕΣ. Παραμονή της γιορτής, οι Λαζαρίνες, μικρά και νεαρά κορίτσια του χωριού, μαζεύουν λουλούδια από τους τριγύρω αγρούς και στολίζουν το καλαθάκι τους και την άλλη μέρα, ντυμένες με τοπικές ενδυμασίες, γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας το Λάζαρο και εισπράττοντας ένα μικρό φιλοδώρημα, χρήματα, αυγά, φρούτα ή άλλα φαγώσιμα. Τα έθιμα του Λαζάρου στα χρόνια της σκλαβιάς είχαν διπλή σημασία. Στις γυναίκες και ιδίως στα νέα κορίτσια που δεν έβγαιναν συχνά έξω από το σπίτι ασυνόδευτα, επειδή τα ήθη της εποχής και ο φόβος της αρπαγής τους από τους Τούρκους και άλλους εχθρούς τις περιόριζαν, δίνονταν για μία έστω μέρα κάποιες ελευθερίες. Τη μέρα εκείνη γίνονταν αλληλογνωριμίες και νυφοδιαλέγματα και σε λίγο καιρό μετά το Πάσχα ακολουθούσαν τα προξενιά, τα αρραβωνιάσματα και οι γάμοι.

Η Κυριακή της Μεγάλης Εβδομάδας ονομάζεται Κυριακή των Βαΐων, γιατί έτσι, «μετά Βαΐων και κλάδων» έγινε η υποδοχή του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Ο Ιησούς μπήκε στα Ιεροσόλυμα, στη μεγαλύτερη και σημαντικότερη την εποχή εκείνη πόλη του Ισραήλ, χωρίς βασιλική πολυτέλεια, καθισμένος σ’ ένα γαϊδουράκι και τα μικρά παιδιά και ο λαός που τον υποδέχτηκε, πανηγύριζε κουνώντας τα βάγια των φοινίκων. Εκείνη τη μέρα οι εκκλησίες της Κοζάνης στολίζονταν με βάγια και μετά τη λειτουργία ο παπάς έδινε στους πιστούς σταυρούς από βάγια, τους οποίους οι Κοζανίτες έβαζαν στα εικονίσματα, στην είσοδο του σπιτιού τους και όπου αλλού χρειαζόταν προστασία. Στόλιζαν με βάγια όλα τα υπάρχοντά τους. Τα σπίτια, τα μαγαζιά, τα χωράφια, ακόμη και τα κάρα τους! Την Κυριακή των Βαΐων έτρωγαν ψάρι, συνήθως γριβάδι ή μπακαλιάρο, καθώς είναι μία από τις δύο μέρες της Σαρακοστής μαζί με την 25η Μαρτίου, που παρά τη νηστεία ο χριστιανός μπορεί να καταναλώσει κρέας.

Από το βράδυ της Κυριακής των Βαΐων οι Κοζανίτες παρακολουθούσαν με ευλάβεια στην εκκλησία της ενορίας τους τις ακολουθίες του Θείου Δράματος. Οι γιαγιάδες έπαιρναν μαζί τους στην εκκλησία και τα παιδιά του σπιτιού, τα εγγονάκια και τα ανιψάκια τους, που όλα τους κουβαλούσαν μικρά καρεκλάκια ή σκαμνάκια, για να ξεκουράζονται και καλαθάκια. Τα καλαθάκια αυτά δεν ήταν τίποτε άλλο από κεριά περίτεχνα φτιαγμένα σε διάφορα σχήματα καλαθιού, σταυρού, αυγού κ.λπ. που τα άναβαν και τα ξετύλιγαν σιγά-σιγά μέχρι το τέλος της ακολουθίας. Ήταν ένα τέχνασμα των μεγάλων για να μην κάνουν τα παιδιά αταξίες κατά τη διάρκεια της ακολουθίας, γιατί ήταν συνεχώς προσηλωμένα στο ξετύλιγμα του κεριού.

Τη Μεγάλη Δευτέρα οι νοικοκυρές ξεκινούσαν την καθαριότητα του σπιτιού και του περιβόλου του. Ξεκινούσαν τις «χρονιάτικες», τις πασχαλινές δουλειές. Καθάριζαν όλο το σπίτι, γυάλιζαν τα πατώματα, τα τζάμια και τα κουζινικά σκεύη. Ασβέστωναν και τους εξωτερικούς τοίχους του σπιτιού, βάφοντας με λουλακί χρώμα τα ζνάρια, δηλαδή το κάτω μέρος (70-80 εκατ.) του τοίχου. Η καθαριότητα του σπιτιού κρατούσε μέχρι αργά το μεσημέρι της Μεγάλης Τρίτης και οι γυναίκες τελείωναν λίγο πριν ετοιμαστούν για να πάνε στην εκκλησία και να παρακολουθήσουν κι αυτές τις ακολουθίες του Θείου Πάθους.

Στην ακολουθία της Μεγάλης Τρίτης δεσπόζει το τροπάριο της Κασσιανής, όπου περιγράφεται μια αμαρτωλή γυναίκα που σε μια συγκλονιστική χειρονομία αγάπης, σιωπηλή, αλείφει με μύρο τα πόδια του Κυρίου και τα σκουπίζει με τα δάκρυα και τα μαλλιά της, δείχνοντας μ’ αυτό τον τρόπο την έμπρακτη μετάνοιά της, την οποία ο Κύριος αποδέχεται, αποδεικνύοντας της την αγάπη του Θεού προς το εκλεκτό του τέκνο, τον άνθρωπο! Επίσης, τη Μεγάλη Τρίτη θυμόμαστε την παραβολή των ταλάντων. Κάποιος άρχοντας πραγματοποιεί ένα μακρινό ταξίδι και πριν φύγει μοιράζει στους δούλους του τμήματα από την περιουσία του. Στον ένα δίνει πέντε τάλαντα, στον άλλο δύο, στον τρίτο ένα. Μετά την επιστροφή του οι δούλοι του δίνουν λογαριασμό. Αυτός που πήρε πέντε τάλαντα, εργάστηκε και παραδίδει συνολικά δέκα, αυτός που πήρε δύο παραδίδει τέσσερα, ενώ αυτός που πήρε ένα, το επιστρέφει, διότι θεωρεί ότι ο κύριος του είναι σκληρός και θέλει να θερίσει εκεί που δεν έσπειρε. Τότε ο άρχοντας διατάσσει να του πάρουν το τάλαντο και να το δώσουν σ’ αυτόν που έχει τα δέκα και να τον τιμωρήσουν, αποκόπτοντάς τον ουσιαστικά από την κοινωνία με τους άλλους! Η Εκκλησία προτείνει στον άνθρωπο να συνειδητοποιήσει πως ό,τι ξεχωριστό έχει, του δόθηκε από τον Θεό για να το καλλιεργήσει προς όφελος δικό του και προς όφελος των άλλων.

Την Μεγάλη Τετάρτη το πρωί γινόταν η προηγιασμένη Θεία Λειτουργία και το απόγευμα γίνεται το Μυστήριο του Αγίου Ευχελαίου, όπου ο παπάς διαβάζει επτά Ευαγγέλια κι επτά ευχές για να ευλογήσει λάδι που το χρησιμοποιούμε για τη θεραπεία ψυχικών και σωματικών ασθενειών. Μετά την ακολουθία του Ευχελαίου ο ιερέας σταυρώνει τους πιστούς με λάδι στο μέτωπο, τα μάγουλα, το πρόσωπο και τα χέρια. Το απόγευμα της Μεγάλης Τετάρτης ο Μητροπολίτης μετέβαινε στον ιερό ναό του Αγίου Δημητρίου για την ακολουθία του Νιπτήρα.

Τη Μεγάλη Πέμπτη βασική ασχολία για τις νοικοκυρές ήταν το βάψιμο των αυγών. Πάσχα δίχως κόκκινα αυγά στην Ελλάδα τουλάχιστον δε νοείται. Για αυτό και η Μεγάλη Πέμπτη λέγεται και Κόκκινη Πέμπτη ή ΚοκκινοΠέμπτη. Πλούσια είναι η ελληνική παράδοση για τον συμβολισμό των αυγών του Πάσχα. Το βάψιμο των αυγών, για λατρευτικούς σκοπούς, απαντάται σε διάφορους λαούς. Το αυγό, από το οποίο βγαίνουν τα νέα πουλάκια, συμβολίζει τη ζωή, ενώ το κόκκινο είναι το χρώμα της ζωής. Σύμφωνα με την ορθόδοξη πίστη βάφουμε τα πασχαλινά αυγά κόκκινα από το αίμα του Εσταυρωμένου, που χύθηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου. Η παράδοση λέει ότι μετά την Ανάσταση του Κυρίου η Αγία Μαρία η Μαγδαληνή πήγε στον Τιβέριο Καίσαρα και του ανακοίνωσε με πολύ θάρρος ότι αναστήθηκε ο Κύριος. Εκείνη την ώρα δίπλα από τον Καίσαρα κάποιος από τους υπηρέτες του κρατούσε ένα καλάθι αυγά. Ο Τιβέριος Καίσαρας, μη πιστεύοντας στην ανάσταση του Κυρίου, λέει στην Μαγδαληνή ότι, εάν αυτό που λέει, είναι αλήθεια τότε τα αυγά, από άσπρα που είναι, να γίνουν κόκκινα. Και τα αυγά έγιναν πράγματι κόκκινα επιβεβαιώνοντας την αλήθεια των λόγων της ευσεβούς γυναίκας. Μία άλλη παράδοση αφηγείται ότι η Παναγία πήρε ένα καλάθι αυγά και τα πρόσφερε στους φρουρούς Του Υιού της, ικετεύοντάς τους να του φέρονται καλά. Τα δάκρυά της έπεσαν πάνω στα αυγά, βάφοντάς τα κόκκινα!

Στην παλιά Κοζάνη για να βάψουν οι νοικοκυρές τα αυγά, που ήταν πάντα προσεκτικά διαλεγμένα οι κοπέλες της οικογένειας κουβαλούσαν στο σπίτι νερό από επτά βρύσες της πόλης με τα λαήνια, μικρά πήλινα δοχεία, μικρές στάμνες για νερό. Τα λαήνια, στολισμένα πάντα με πολύχρωμα σχέδια, δεν χωρούσαν περισσότερο από μισό λίτρο νερό.

Τη Μεγάλη Πέμπτη, μετά τα δώδεκα Ευαγγέλια και την τελετή της Σταύρωσης του Κυρίου, γυναίκες και κορίτσια, διανυκτέρευαν στην εκκλησία, φύλαγαν και μοιρολογούσαν το Χριστό, όπως συνηθίζουν να κάνουν για κάθε αγαπημένο τους νεκρό. Μετά το τέλος της Σταύρωσης, την Μεγάλη Πέμπτη, οι Κοζανίτες επισκέπτονταν και τα εξωκλήσια της πόλης, 3, 5 ή 7 από όλα, απ’ όπου και έφερναν λουλούδια και στεφάνια για τον Εσταυρωμένο.

Η Μεγάλη Παρασκευή, ήταν ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας. Σχεδόν ολόκληρη η μέρα, αφιερωνόταν στην Αποκαθήλωση του Εσταυρωμένου και στην Ακολουθία του Επιταφίου. Όταν κατά το μεσημέρι, γινόταν η Αποκαθήλωση και εκτίθονταν σε προσκύνημα η χρυσοΰφαντη παράσταση του νεκρού Ιησού, άρχιζε ο στολισμός του Επιταφίου. Το στολισμό έκαναν τα κορίτσια της ενορίας, με άνθη της άνοιξης: βιολέτες, μενεξέδες, τριαντάφυλλα. Όλα τα λουλούδια πλέκονταν σε στεφάνια και γιρλάντες και αμέσως άρχιζε η συρροή του κόσμου και το προσκύνημα του Επιταφίου. Κοπέλες με καλάθια γεμάτα λουλούδια στεκόταν κοντά του και έραιναν με μύρα το νεκρό Ιησού. Οι προσκυνητές, προπάντων γυναίκες και παιδιά, περνούν κάτω από τον Επιτάφιο, «για να τους πιάσει η χάρη», όπως λένε. Τη Μεγάλη Παρασκευή οι Κοζανίτες δεν έστρωναν ποτέ τραπέζι και έτρωγαν μόνο εφτάζυμο ψωμί, ελιές, κρεμμύδι ή πράσο, τουρσιά και χαλβά.

Μεγάλη Παρασκευή γίνεται και η αναπαράσταση της αποκαθηλώσεως στο Δρυόβουνο Κοζάνης. Η εκκλησία του χωριού, αφιερωμένη στον Άγιο Λογγίνο, το Ρωμαίο εκατόνταρχο που φύλαγε το Σώμα του Εσταυρωμένου και ομολόγησε πρώτος τη Θεότητα του, είναι χτισμένη έξω από το χωριό σε ένα λόφο που ονομάζεται Γολγοθάς. Εκεί βρίσκονται τοποθετημένοι τρεις μεγάλοι σταυροί και τη Μεγάλη Παρασκευή το πρωί ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Σισανίου & Σιατίστης τελεί την αναπαράσταση της αποκαθηλώσεως του Ιησού Χριστού από το σταυρό, προσελκύοντας πλήθος πιστών από όλο το νομό κι ίσως κι απ’ όλη τη Δυτική Μακεδονία που έρχονται στο Δρυόβουνο για να τελέσουν αυτήν την Ιερή Ακολουθία.

Από το μεσημέρι και μετά οι νονοί έστελναν τα δώρα στα βαπτιστήρια τους: ρούχα, παπούτσια, λαμπάδες, τσουρέκι, αυγό. Αυτά τα ρούχα φορούσαν συνήθως τα παιδιά για να χαιρετήσουν αργότερα τον Επιτάφιο! Την ίδια μέρα δείχνονταν και τα «αρραβωνιάσματα»! Η νύφη μαζί με τη μητέρα της επισκέπτονταν τα πεθερικά που έπαιρναν τη νύφη και πήγαιναν να προσκυνήσουν τον Επιτάφιο όλων των εκκλησιών της Κοζάνης περνώντας από τους κεντρικότερους δρόμους. Με τον τρόπο αυτό αποκαλύπτονται τα «αρραβωνιάσματα», που τα χρόνια εκείνα δεν τα αποκάλυπταν νωρίς!

Όταν νύχτωνε γινόταν η ακολουθία και η περιφορά του Επιταφίου. Η πομπή σχηματίζεται από τα Εξαπτέρυγα και το Σταυρό μπροστά, τον Επιτάφιο και τους ιερείς πιο πίσω. Προηγούνται οι μουσικοί, παίζοντας πένθιμα εμβατήρια. Ο κόσμος που ακολουθεί κρατάει στα χέρια αναμμένες λαμπάδες. Η πομπή σταματά σε πλατείες και σταυροδρόμια ή αν συναντήσει κάποιον άλλο επιτάφιο και εκεί οι ιερείς ψάλλουν δεήσεις.

Το πρωί του Μεγάλου Σαββάτου γινόταν η Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, η προαναγγελία του μεγάλου γεγονότος, η Πρώτη Ανάσταση και το βράδυ η Ακολουθία της Αναστάσεως. Λίγο πριν τα μεσάνυχτα, όλα τα φώτα των εκκλησιών σβήνουν και πέφτει παντού σκοτάδι. Ο ιερέας ψάλλει το Δεύτε λάβετε φως και βγαίνει με τη λαμπάδα του αναμμένη μέσα από την Ωραία Πύλη και δίνει φως στους εκκλησιαζόμενους. Στη συνέχεια βγαίνουν έξω από την εκκλησία, όπου ο παπάς διαβάζει το Ευαγγέλιο της Αναστάσεως και μόλις τελειώσει, γύρω στα μεσάνυχτα, ψάλλει το Χριστός Ανέστη. Μετά την Ανάσταση, οι πιστοί μετέφεραν στο σπίτι τους τις λαμπάδες με το Άγιο Φως. Στην είσοδο του σπιτιού τους έκαναν με τον καπνό της λαμπάδας, το σχήμα του σταυρού και άναβαν το καντήλι, προσπαθώντας να το κρατήσουν τουλάχιστον τρεις με σαράντα ημέρες. Στη συνέχεια καθόταν στο πασχαλινό τραπέζι. Στην Κοζάνη τρώνε μαγειρίτσα για πρώτο πιάτο και τσουγκρίζουν κόκκινα αυγά. Το κυρίως πιάτο είναι το τσιτσιλάτο.

Οι Κοζανίτες είναι οι μοναδικοί που κάνουν Ανάσταση τα μεσάνυχτα μαζί με τους νεκρούς τους στο νεκροταφείο του Αγίου Γεωργίου! Άνδρες, γυναίκες, παιδιά και στενοί συγγενείς συγκεντρώνονται γύρω από το μνήμα του νεκρού τους με αναμμένη τη λαμπάδα τους περιμένοντας το Χριστός Ανέστη! Μάλιστα δεν ξεχνούν να βάλουν και ένα κόκκινο αυγό πάνω στο μνήμα για να χορτάσει το χαμένο μέλος της οικογένειας.

Η Δεύτερη Ανάσταση την πρώτη μέρα του Πάσχα και ο χορός των γερόντων είναι άλλο ένα από τα έθιμα της Κοζάνης που είναι μοναδικό στην Ελλάδα. Σημαντικό στοιχείο του εθίμου είναι η ένδυση του Μητροπολίτη με την αρχιερατική του στολή και ο «χορός των γερόντων», από γέροντες, που συγκεντρώνονται στην αυλή του Μητροπολιτικού μεγάρου. Σύμφωνα με το έθιμο το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, αρχίζει η τελετή της «ένδυσης» του Μητροπολίτη που βοηθείται από τους διακόνους. Συγχρόνως ιεροψάλτες ψάλλουν. Μόλις ο Μητροπολίτης ντυθεί με το πρώτο ένδυμα οι γέροντες ξεκινούν ένα χορό τραγουδώντας:

«Σήμιρα κι άιντι Γιάννο μου

Σήμιρα Χριστός Ανέστη!…»

Στη συνέχεια ο Μητροπολίτης φοράει το δεύτερο ένδυμα, το τρίτο κ.λπ. ενώ οι ψάλτες συνεχώς ψάλλουν. Σε κάθε ένδυμα του Μητροπολίτη οι Κοζανίτες ανταπαντούν. Όταν τελειώσει η διαδικασία, ο Μητροπολίτης ξεκινάει να μεταβεί στον Άγιο Νικόλαο για τη Δεύτερη Ανάσταση. Σχηματίζεται μία πομπή στην οποία προηγείται η ΠΑΝΔΩΡΑ, ακολουθούν οι Αναστάσεις όλων των εκκλησιών της Κοζάνης, ο κλήρος και οι πιστοί.
Μετά τη λειτουργία της Δεύτερης Ανάστασης (το ευαγγέλιο διαβάζεται σε 12 γλώσσες) όλοι επιστρέφουν στο Δεσποτικό, φιλούν το χέρι του Δεσπότη κι αυτός τους δίνει ένα κόκκινο αυγό τυλιγμένο σε τούλι.

Το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά γίνεται στην Κοζάνη η Λιτάνευση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας της Ζιντανιώτισας (Ελεούσα η Παντάνασσα). Η εικόνα έρχεται κάθε χρόνο στην πόλη την Παρασκευή της Διακαινισίμου, στη γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, αγιαστική περιοδεία για ευλογία και αγιασμό των πιστών. Την εικόνα της Παναγίας φέρνουν από το μοναστήρι του Ζιδανίου, καβαλάρηδες, που για το λόγο αυτό μεταβαίνουν στο μοναστήρι από την προηγούμενη και διανυκτερεύουν εκεί. Το επόμενο πρωί, αφού εκκλησιαστούν, παραλαμβάνουν το εικόνισμα και το μεταφέρουν στον Άγιο Κωνσταντίνο, με μικρές στάσεις στα χωριά τα οποία συναντούν στο δρόμο τους για αγιασμό των πιστών. Στην Άγιο Κωνσταντίνο η θαυματουργός εικόνα παραμένει μέχρι το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά, όταν πραγματοποιείται πάνδημη λιτάνευσή της στην πόλη της Κοζάνης και δια μέσου των κεντρικών οδών της πόλης καταλήγει στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, όπου ψάλλεται Μέγας Εσπερινός.

Ο λόγος της λιτανείας και η διαδρομή της έχουν την εξήγησή τους.

Το 1918 είχε πέσει στην Κοζάνη βαριά επιδημία γρίπης που αποδεκάτισε τον επί το πλείστον φτωχό πληθυσμό. Οι πιστοί ζήτησαν τότε να έρθει στην πόλη το εικόνισμα της Παναγίας Ελεούσας της Παντάνασσας από το Ζιδάνι για να τους προστατέψει με τη Χάρη Της. Και έτσι πράγματι συνέβη. Ο μοναχός που μετέφερε την εικόνα από το μοναστήρι στην πόλη σταμάτησε στα τρία δέντρα που βρίσκονταν στον περίβολο του Αγίου Κωνσταντίνου για να ξεκουραστεί και να ξεδιψάσει και ακούμπησε το εικόνισμα στη ρίζα των δέντρων. Όταν επιχείρησε να σηκώσει ξανά την εικόνα στην αγκαλιά του και να συνεχίσει το δρόμο του μέχρι τον Άγιο Νικόλαο δεν τα κατάφερε. Η εικόνα είχε «κολλήσει» στη ρίζα των δέντρων, όπου την είχε ακουμπήσει κι όσο κι αν προσπάθησε δεν μπόρεσε να την σηκώσει. Πήγε τρέχοντας στον Μητροπολίτη και του αφηγήθηκε το συμβάν. Ο Μητροπολίτης γύρισε μαζί με το μοναχό στον Άγιο Κωνσταντίνο, έκανε δέηση και η εικόνα ξεκόλλησε. Την μετέφεραν τότε στον Άγιο Νικόλαο, όπου έκαναν αγρυπνία. Από τότε η τελετή και το δρομολόγιο παραμένουν αναλλοίωτα.

Το απόγευμα της Κυριακής του Θωμά πραγματοποιείται στην πόλη της Κοζάνης πάνδημη λιτάνευση της θαυματουργού εικόνας. Κατά τη λιτάνευση της εικόνας σχηματίζεται μεγάλη πομπή που αποτελείται από το ιερατείο της πόλης, τοπικές πολιτικές και στρατιωτικές αρχές και πλήθος πιστών, που κρατούν στα χέρια τους αναμμένες πασχαλιάτικες λαμπάδες.

Η πομπή ξεκινάει από το ναό του Αγίου Κωνσταντίνου, όπου την Παρασκευή της Διακαινισίμου υποδέχτηκαν την εικόνα και καταλήγει στον ιερό ναό του Αγίου Νικολάου, όπου ψάλλεται Μέγας Εσπερινός. Αφού παραμείνει εκεί για ένα ορισμένο χρονικό διάστημα για προσκύνημα, μεταφέρεται στη συνέχεια εκ περιτροπής και στους άλλους ενοριακούς ναούς της Κοζάνης, για να επιστρέψει στο μοναστήρι Ζιδανίου, όπου είναι και η φυσική της θέση, πάλι με συνοδεία καβαλάρηδων την 1η Αυγούστου.

Λιτάνευση της ιεράς εικόνας της Παναγίας της Ζιδανιώτισσας μαζί με την εικόνα του Αγίου Νικολάου γίνεται πλέον κάθε χρόνο και την 13η Μαΐου, την επέτειο του τρομαχτικού, μα ευτυχώς αναίμακτου για την Κοζάνη και όλη τη Δυτική Μακεδονία σεισμού του 1995.

Καλό Πάσχα και Καλή Ανάσταση!

Κοζάνη, Απρίλιος 2013

The post Πάσχα στην παλιά Κοζάνη appeared first on giapraki.com.

The post «Η ΠΑΝΔΩΡΑ ο Κ. Τσιτσελίκης ο Π. Μελάς αλλά και ο Βέρντι» Του Β.Π.Καραγιάννη appeared first on giapraki.com.

Ο Ιερός Προσκυνηματικός Ναός των Αγίων Αναργύρων είναι, όπως ο Άγιος Δημήτριος κι ο Άγιος Αθανάσιος, ένας από τους αρχαιότερους ναούς της Κοζάνης.

Σύμφωνα με τις υπάρχουσες μαρτυρίες ο πρώτος μικρός ναός στη μνήμη των Αγίων Αναργύρων θεμελιώθηκε το 1612, μαζί με κρήνη (το νερό αναβλύζει από τα θεμέλια του ναού) και νεκροταφείο (γεγονός που επιβεβαιώνεται και από την επιθυμία του Χαρίση Τράντα να ταφή στο νεκροταφείο αυτό, όπως και τελικά συνέβη) στον ίδιο με σήμερα τόπο, σε μία περιοχή κατάφυτη τότε από καρυδιές.

Για μερικά χρόνια μάλιστα ήταν μοναστήρι κι έτσι λειτούργησε μέχρι το 1650, οπότε στην περιοχή εγκαταστάθηκαν καταδιωκόμενοι Έλληνες, περίπου 80 οικογένειες, από την Κορυτσά της Αλβανίας. Ανάμεσα τους κι ο Δήμαρχος Κορυτσάς Καρατζέτζιος.
Το 1815, επί αρχιεπισκοπίας Βενιαμίν και μετά από χοτζέτι (= άδεια) του Αλή πασά, ο ναός ανακαινίζεται εκ βάθρων και παίρνει πλέον τις οριστικές, σημερινές του διαστάσεις, ενώ το 1896 σε απογραφή της περιουσίας των εκκλησιών της πόλης, ο ναός βρέθηκε να έχει 2 αλώνια βόρεια της εκκλησίας, 1 αλώνι στην τοποθεσία Κεραμαργιό και 1 φούρνο δίπλα στην οικία του Γ. Ρεπανά. Ωστόσο, εκτός από τα 2 αλώνια στη βόρεια πλευρά της εκκλησίας, για την κυριότητα των οποίων ο ιερός ναός ήταν για αρκετό καιρό σε αντιδικία με το Δήμο Κοζάνης, τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία, που στην απογραφή αυτή αναφέρονται, ούτε ξέρουμε που βρισκόταν, ούτε τι απέγιναν. (Όπως ο Ιωάννης Δημόπουλος στο βιβλίο του Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά αναφέρει: «Αμφισβητήθηκε η κυριότητά τους (εννοείται των 2 αυτών στρεμμάτων) από το Δήμο Κοζάνης που ήθελε να τα οικειοποιηθεί, πήγε η υπόθεση στα δικαστήρια και με την 305/1971 απόφαση του Πρωτοδικείου και την 202/1972 απόφαση του Εφετείου Λαρίσης, η εκκλησία δικαιώθηκε. Στη συνέχεια ολόκληρος αυτός ο χώρος των αλωνίων εκ 5 στρεμμάτων περίπου δόθηκε στο Δημόσιο αντί του συμβολικού ποσού των 1.497.440 … και κτίσθηκε Δημοτικό Σχολείο. Τα χρήματα που πήρε η εκκλησία διατέθηκαν για την οικοδόμηση του κτιρίου της «ΔΙΑΚΟΝΙΑΣ ΤΗΣ ΠΙΣΤΕΩΣ»). Το 1858 χτίστηκε στη νότια πλευρά της εκκλησίας κι ανατολικά του νάρθηκα το παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας και το 1885 ανεγέρθηκε το κωδωνοστάσιο του ναού.
Το 1948 ο ιερός ναός παραχωρήθηκε στη Χ.Ε.Ν. για να χρησιμοποιεί τα έσοδα του για τους σκοπούς της. Όταν ατόνησε η λειτουργία της Χ.Ε.Ν., ο ναός συνέχισε να λειτουργεί ως προσκυνηματικός, όπως και μέχρι σήμερα συνεχίζει. Το 1952-1955 κατασκευάστηκε ο γυναικωνίτης και ανοίχτηκαν τα δυτικά παράθυρα και ο νάρθηκας της εκκλησίας.
Την ημέρα της γιορτής των Αγίων Αναργύρων (1 Ιουλίου), αλλά και στη δεύτερη γιορτή της εκκλησίας (1 Νοεμβρίου) πλήθος κόσμου απ’ όλο το νομό κατακλύζει το ναό και πολλοί απ’ αυτούς διανυκτερεύουν εκεί, κάποιοι και μέσα στην εκκλησία, άλλοι στο παραπλήσιο οικοτροφείο, ενώ παλιότερα σύμφωνα μ’ ένα θρησκευτικό έθιμο στους προσκυνητές από την επαρχία προσφερόταν και γεύμα.

Η ΕΙΚΟΝΑ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΡΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

Ένα παλαιότατο εικόνισμα των Αγίων Αναργύρων, που συνδέεται άμεσα με την εκκλησία, μεγέθους 2 περίπου μέτρων, βρέθηκε στην πηγή, στην οποία κυλούσε το νερό που ανάβλυζε και αναβλύζει από τα θεμέλια της εκκλησίας. Εκεί το βρήκε ένας επιστάτης του Δήμαρχου Καρατζέτζιου, ψάχνοντας να βρει έναν από τους οδηγούς τράγους του κοπαδιού, που είχε ξεμακρύνει. Ήταν μάλιστα τόση η έκπληξή του που νόμισε ότι μέσα στο νερό υπήρχαν ζωντανοί άνθρωποι, δεν πρόσεξε καν ότι επρόκειτο για εικόνα κι ότι από πάνω υπήρχε εκκλησία και μ’ αυτή την πεποίθηση ζήτησε τη βοήθεια του αφεντικού και των συντρόφων του. Μόνο όταν το ανέσυραν ανακάλυψαν τι ακριβώς είναι, για ν’ αποτελέσει από τότε περιουσιακό στοιχείο της οικογένειας Καρατζέτζιου. Η εικόνα ήταν κρυμμένη μέσα στην πηγή, πιθανόν από κάποιο τέχνασμα των επιτρόπων της εκκλησίας, που θέλησαν με τον τρόπο αυτό να την προστατέψουν από ληστρικές επιδρομές και λεηλασίες, που η πόλη υφίστατο συχνά από άτακτους ληστές τα χρόνια εκείνα. Για να αποδειχθεί τελικά η πιο σοφή επιλογή.
Το εικόνισμα πρέπει να έχει κατασκευαστεί λίγα μόνο χρόνια πριν την άφιξη στην Κοζάνη των προσφύγων από την Κορυτσά κι αν και το πιο λογικό θα ήταν σήμερα να κοσμεί την εκκλησία των Αγίων Αναργύρων ή ίσως κάποια άλλη εκκλησία ή κάποιο ίδρυμα της πόλης (π.χ. Λαογραφικό Μουσείο ή Μητρόπολη), η εικόνα παραμένει μέχρι σήμερα στην ιδιοκτησία των απογόνων της οικογένειας Καρατζέτζιου, ασφαλισμένη για 10 εκατομμύρια (μάλλον εννοούνται δραχμές). (Για το συγκεκριμένο ζήτημα έχει κάνει συχνές παρεμβάσεις και αναφορές μέσω του τοπικού Τύπου ο γνωστός Κοζανίτης έμπορος κος Λάζαρος Ασημόπουλος).

ΤΟ ΟΙΚΟΤΡΟΦΕΙΟ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΑΝΑΡΓΥΡΩΝ

Στην αυλή της εκκλησίας των Αγίων Αναργύρων υπήρχε, από τα χρόνια του μεσοπολέμου ακόμα, κάποιο κτίσμα σε μορφή μοναστηριακών κελιών, όπου κατά το 1937-1938 λειτουργούσε Ιερατική Προπαρασκευαστική Σχολή και κατά τα χρόνια 1947-1948 Εκκλησιαστικό Φροντιστήριο. Το οίκημα εκείνο, από απροσεξία, κάηκε κι ο χώρος έμεινε από τότε κενός. Αυτός ο χώρος επιλέχτηκε για το χτίσιμο οικοτροφείου για τους μαθητές από τα τριγύρω χωριά, που μετά το Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο και την ομαλοποίηση της πολιτικής κατάστασης, άρχισαν να έρχονται μαζικά στην πόλη για τη συνέχιση των σπουδών τους. Το οικοτροφείο άρχισε να χτίζεται το 1952-1953 με την επιμέλεια του ιερέως Κωνσταντίνου Γαζή και ως το 1956 είχε περατωθεί το ισόγειο και ο πρώτος όροφος με 30 ως 40 κρεβάτια και το 1958, επί Μητροπολίτου Διονυσίου, προστέθηκε ένας όροφος ακόμα. Στους μαθητές παρέχονταν στέγη, θέρμανση και διατροφή, αλλά και βοήθεια στη μελέτη τους στα αναγνωστήρια του ιδρύματος. Η λειτουργία του οικοτροφείου διακόπηκε το 1982-1983, όταν πλέον όλα τα τριγύρω από την πόλη χωριά απέκτησαν γυμνάσια, αλλά και τακτική συγκοινωνία με την πρωτεύουσα του νομού κι από τότε στεγάζεται εκεί δωρεάν ο Εθνικός Οργανισμός Πρόνοιας, αλλά και τα γραφεία διαφόρων άλλων συλλόγων της πόλης.

Οι Άγιοι Ανάργυροι ήταν πάντα από τους πιο αγαπητούς άγιους στην Κοζάνη και ο ναός τους, σε μία από τις «αρχαίες» γειτονιές της πόλης, μία εκκλησία στενά συνδεδεμένη με τη ζωή τους την ίδια.

της Κατερίνας Μ. Μάτσου

Lena

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1.Λάζαρου Ασημόπουλου. Το ιστορικό ενός εικονίσματος των Αγίων Αναργύρων που πρέπει να επιστραφεί στη φυσική του θέση, στον ομώνυμο ναό στην Κοζάνη. ΚΟΖΑΝΗ, 28 Φεβρουαρίου 2006, σελ: 6.
2.Ιωάννου Δ. Δημόπουλου. Τα παρά τον Αλιάκμονα εκκλησιαστικά. Εκδ: Ιεράς Μητρόπολις Κοζάνης. Κοζάνη : 1994.
3.Ελευθερουδάκη Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Ελευθερουδάκης Α.Ε. Αθήνα : 1927.
4.Ημερολόγιον 2005 Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Εκδ: Ιεράς Μητροπόλεως Σερβίων & Κοζάνης. Κοζάνη : 2004.
5.Παναγ. Ν. Λιούφη δ.φ. Ιστορία της Κοζάνης. Εκδ: ΙΩΑΝ. ΒΑΡΤΣΟΥ. Αθήνα : 1924.
6.Μαλλιάρης-Παιδεία. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Μαλλιάρης-Παιδεία / Πήγασος Εκδοτική Α.Ε. Θεσσαλονίκη : 2005.
7.Μιχ. Παπακωνσταντίνου. Μια βορειοελληνική πόλη στην Τουρκοκρατία-Ιστορία της Κοζάνης (1400-1912). Εκδ: ΕΣΤΊΑ. Αθήνα : 1992.
8.Του ιδίου. Σύντομη ιστορία της Κοζάνης. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΝ «ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ» 1961, τόμος 2ος, σελ: 47-64. Κοζάνη : 1961.
9.ΠΑΠΥΡΟΣ – ΛΑΡΟΥΣ – ΜΠΡΙΤΑΝΙΚΑ. Εγκυκλοπαίδεια. Εκδ: Πάπυρος. Αθήνα : 1996.
Παράκληση προς τους αναγνώστες: Αν στο παραπάνω κείμενο εντοπίσατε κάποιο λάθος ή κάποια παράλειψη, θα παρακαλούσα θερμά να μου την επισημάνετε. Η συνεχής διόρθωση και ανανέωση των κειμένων είναι αναγκαία για την ορθότερη και πληρέστερη καταγραφή της ιστορίας των εκκλησιών της πόλης μας.

The post Ιερός Προσκυνηματικός Ναός Αγ. Αναργύρων Κοζάνης appeared first on giapraki.com.

Ο Ιωάννης η Νάννος Τσόντζας ήταν Οπλαρχηγός της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

Έγινε γνωστός από την αποδοχή στις αρχές του 1824 της πρόσκλησης των Ψαριανών να πολεμήσουν στην στεριά, αναλαμβάνοντας η φρουρά του νησιού έναντι της επικείμενης απειλής του από τους Οθωμανούς. Ήταν επικεφαλής 1.200 Μακεδόνων

Γεννήθηκε το το 1774 στην Κοζάνη και σκοτώθηκε στην Νησίδα των Ψαρών Δασκαλείο το 1924 πυροβολώντας ο ίδιος τα βαρέλια με το μπαρούτι για να μην πέσει στα χέρια των Τούρκων.

Υπήρξε κλέφτης στα προεπαναστατικά χρόνια στην περιοχή του Ολύμπου. Πήρε μέρος στην επανάσταση του 1821 στην περιοχή του Βερμίου και του Ολύμπου έως το 1822. Μετά την καταστροφή της Νάουσας επέστρεψε στη Δυτική Μακεδονία όπου στρατολόγησε πλήθος εθελοντών για τον αγώνα.

Η ΑΙΤΙΑ ΤΗΣ ΠΡΟΣΚΛΗΣΗΣ

Από τον Ιανουάριο τού 1824 οι πρόκριτοι των Ψαρών είχαν πληροφορίες από Ρωμιούς πού διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη και τη Σμύρνη για επικείμενη κάθοδο τού τουρκικού στόλου στο Αιγαίο.

Προβλέποντας την τουρκική επίθεση στο νησί τους και εκτιμώντας ότι ο αριθμός αυτών που μπορούσαν να τους αντισταθούν ήταν μικρός αναζήτησαν βοήθεια από τούς Μακεδόνες πού είχαν απομείνει από το σώμα τού Καρατάσου στη Σκόπελο και στη Σκιάθο μετά από το αποτυχημένο ξεσήκωμα τους ,πιθανόν η επιλογή αυτή να έγινε μετά από σύσταση της τότε Ελληνικής Κυβέρνησης στην οποία είχαν απευθυνθεί για βοήθεια.

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΤΟ 1824

Οι κατοικεί στο νησί των Ψαρών εκείνη την εποχή έφθαναν τις 32000 από την άφιξη στο νησί μετά το ξέσπασμα της επανάστασής 25000 προσφύγων, μια και οικονομική κατάσταση εθεωρείτο καλή στο νησί και δεν φαινόταν να υφίσταται απειλή.

Όμως η δράση των Ψαριανών πολεμικών πλοίων και οι αμέτρητες πειρατικές ενέργειες κατά των Τούρκων τής Ιωνίας, τής Θράκης και τής Μακεδονίας προκάλεσαν την οργή των Οθωμανών

Από τις πρώτες ημέρες του 1824 άρχισαν να έρχονται δυσάρεστες πληροφορίες για τις κινήσεις των Τούρκων.
Οι Ψαριανοί πληροφορήθηκαν ότι το νησί τους κινδυνεύει Την 23ην Μαρτίου 1824 επιστολή Έλληνος από την Σμύρνη έδινε λεπτομερείς πληροφορίες για συγκέντρωση δυνάμεων και την εκστρατεία που προετοιμαζόταν.

Η ΕΚΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΒΟΗΘΕΙΑ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ

Όταν η Βουλή των Ψαρών έμαθε την 12ην Ιουνίου 1824 ότι ο τουρκικός στόλος βγήκε από τα Στενά έστειλε, επιστολή στην Ελληνική κυβέρνηση να ρθει ο στόλος για να αντιμετωπίσει τον κίνδυνο.

Η ελληνική κυβέρνηση έδειξε εγκληματική αμέλεια στις αμέτρητες εκκλήσεις των Ψαριανών.
Ο Κωλέττης και οι αδελφοί Κουντουριώτη απαντούσαν αόριστα με υποσχέσεις, εκθειάζοντας απλώς τη γενναιότητα των Ψαριανών.

Η πρόσκληση από τους Μακεδόνες είχε γίνει αποδεκτή και είχαν φθάσει 1200 από αυτούς στο Νησί με επικεφαλής τον Ιωάννη (Νάννο) Τσόντζα.

Στο σώμα από την Δ. Μακεδονια συμμετείχαν οι Σιατιστηνοί οπλαρχηγοί ο Νάνος ή Ιωάννης Τουρούντζιας, ο Λάμπρος Κασσανδρινός και ο Δημήτριος Τζίνος μαζί με τον καπετάν Κόττα εκ Χαλκιδικής μαζι με τους μπαρουτοκαπνισμένους αγωνιστές αποτελούσαν μια αξιόμαχη ομάδα.

Ο Ιωάννης ή Νάν(ν)ος Τουρούντζιας που ανέλαβε υπαρχηγός γεννήθηκε στα μέσα του 18ου αιώνα στη Σιάτιστα και ήταν ο μεγαλύτερος αδερφός του συνεργάτη του Ρήγα Φεραίου, Θεοχάρη Τουρούντζια που μαρτύρησε μαζί του.

Μετά το 1794 μετανάστευσε στο Σεμλίνο της Σερβίας και μετά τα δραματικά γεγονότα της σύλληψης του Ρήγα Φεραίου και της εκτέλεσης του αδερφού του Θεοχάρη στις φυλακές Βελιγραδίου, τη νύκτα της 11ης Ιουνίου του 1798, ο Ιωάννης Τουρούντζιας επέστρεψε στη Σιάτιστα και συμμετείχε στην Ελληνική επανάσταση στην Μακεδονια.

Το 1824 κλήθηκε να ηγηθεί σώματος Σιατιστινών που θα αναλάμβανε τη φρουρά των Ψαρών επικεφαλής 600 παλικαριών από την περιοχή του Βοΐου και ενώθηκε με τα σώματα των Ιωάννη Τσόντζα, Κότα, Λάμπρου Κασσανδρινού και άλλων Μακεδόνων οπλαρχηγών.

Έτσι το νησί εκτός από τους 1200 Μακεδόνες ανέλαβαν να το υπερασπισθούν και 1300 Ψαριανοί μαζί με 700 πρόσφυγες.

Η ΑΦΙΞΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ ΣΤΟ ΝΗΣΙ

Οι φόβοι για της επίθεσης στα Ψαρά δυστυχώς επαληθευτήκαν Το πρωί της 20/6/1824 ο Τουρκικός στόλος έφυγε από το Σίγρη της Λέσβου με προορισμό τα Ψαρά και γρήγορα έφθασε στις ακτές του περικυκλώνοντας το αποτελούσαν 235 πλοία με 15000 στρατιώτες .Με επικεφαλής τον Χοσρέφ.

Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΝΑΝΝΟΥ ΤΣΟΝΤΖΑ ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΥΝΤΡΟΦΩΝ ΤΟΥ ΣΤΟ ΦΟΒΟ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗΣ ΤΩΝ ΨΑΡΙΑΝΩΝ

Σε σύσκεψη που έγινε βλέποντας τον οίκο των Τουρκικών δυνάμεων σύμφωνα με την παράδοση ο Τσόντζας στο συμβούλιο, που έκαναν οι Ψαριανοί πριν την καταστροφή, εξέφρασε τον φόβο των συναγωνιστών του ότι οι Ψαριανοί θα μπουν στα καράβια τους και θα τους εγκαταλείψουν.

Οι Ψαριανοί για να τον πείσουν αποφάσισαν να αφαιρέσουν τα πηδάλια από τα πλοία ώστε να τα αχρηστεύσουν και να πολεμήσουν μέχρι εσχάτων στην στεριά.

Κατά μια άλλη εκδοχή Ο ίδιοι οι Ψαριανοί έχοντας δει τον μεγάλο αριθμό των πολεμικών πλοίων και τον αριθμό των Τούρκων φοβούμενοι την εγκατάλειψή τους από τους Μακεδόνες αφαιρεσαν από μόνοι τους τα πηδάλια.

Η ΕΠΙΘΕΣΗ ΤΩΝ ΤΟΥΡΚΩΝ

Στις τέσσερις το πρωί, ημέρα Παρασκευή 20 τού Ιούνη 1824 μεγάλα και μικρά πλεούμενα άρχισαν την απόβαση. Ουρλιάζοντας ορμάνε να καταλάβουν τα Ψαρά Θερίζονται όμως από τη φωτιά των Ψαριανών και των άλλων πολεμιστών γυρνάνε πίσω ξαναμπαίνουν στα πλεούμενα τους και φεύγουν.

Γίνεται καινούργια επίθεση αλλά με εντολή να μη γυρίσουν πίσω. Προσπάθησαν, πολέμησαν και χάθηκαν και αυτοί.
Την άλλη μέρα Σάββατο, 21 Ιουνίου 1824 τα κανόνια τής αρμάδας αρχίζουν να βομβαρδίζουν τους προμαχώνες του καναλιού που χωρίζει τα Ψαρά από τα Αντίψαρα.

Τέσσερις ώρες κράταγε ο πεισματικός αυτός πόλεμος δίχως κανένα κέρδος των Τούρκων.

Υπήρχε όμως στο νησί μια περιοχή αφύλακτη και είτε από προδοσία είτε για την ανακάλυψαν οι Τούρκοι που μπήκαν στην στεριά.

Χιλιάδες πολεμιστές πάτησαν το νησί των Ψαρών και ήταν αδύνατο να αντιμετωπιστούν από τούς λίγους Ψαριανούς ενόπλους.

Οι ομηρικές μάχες πού δίνονταν σε κάθε γωνιά τού νησιού είχαν το ίδιο αποτέλεσμα, τελικά εμπρός στην υπεροπλία και τον μεγάλο αριθμο των εχθρών έχαναν την μάχη.

Οι υπερασπιστές του νησιού έπειτα από σύντομη αναμέτρηση είτε τινάζονταν στον αέρα είτε με ξαφνική επίθεση όταν τούς τελείωναν τά πυρομαχικά έβρισκαν ένδοξο θάνατο από τ0ν εχθρό.

ΤΟ ΦΡΟΥΡΙΟ ΤΟΥ ΑΓ.ΝΙΚΟΛΑΟΥ

Το φρούριον μόνον τού Αγίου Νικολάου αντιστεκόταν. Οι μωαμεθανοί καθ’ όλη τη διάρκεια τής ημέρας επιχειρούσαν απανωτά γιουρούσια για να ανέβουν τη μάντρα, ενώ τα πλοία τους κανονιοβολούσαν τις θέσεις των Χριστιανών.

Εκεί βρισκόταν 400 Ελληνες κόντρα σε 6000 Οθωμανούς και ο Τουρκικός άστολος να τους βομβαρδίζει συνεχώς. σίγα σιγά ο αριθμός των υπερασπιστών λιγόστευε. Οι ελάχιστοι πλέον που έμειναν άρχισαν να τρέχουν προς το μέρος τής Μαύρης Ράχης ή Παλιόκαστρο.

Έπεσε η νύκτα και βρήκε τη Μαύρη Ράχη απάτητη και τη σημαία τού Σταυρού να κυματίζει μπαρουτοκαπνισμένη και ξεσκισμένη πάνω στον ιστό της.

Οι αμυνόμενοι τσακισμένοι από την κούραση και τη δίψα έπρεπε να αντέξουν όχι μόνο για τούς εαυτούς τους αλλά και για τα παιδιά και τούς άμαχους πού είχαν υπό την προστασία τους.

Στο Παλιόκαστρο κατάφεραν να συγκεντρωθούν 150 ένοπλοι άνδρες Ψαριανοί και Μακεδόνες . Μαζί τους είχαν 1000 γυναικόπαιδα.

Τη νύκτα οι άνδρες άρχισαν να κατεβάζουν από τα βράχια τις γυναίκες με τα παιδιά για να επιβιβαστούν στο μπρίκι, πού θα επιχειρούσε να διαφύγει μέσα από τον εχθρικό κλοιό.

Οι Τούρκοι αντελήφθησαν την κίνηση κι προσπάθησαν να τους εμποδίσουν.
Ο Ψαριανός Αντώνης Βρατσάνος, περιτριγυρισμένος από τα γυναικόπαιδα μέσα στην μπαρουταποθήκη κοιτούσε τούς συντρόφους του κρατώντας αναμμένο τον δαυλό περίμενε να μπουν και άλλοι εχθροί μέσα στην αποθήκη και έριξε το δαυλό στο μπαρούτι.

Οι Γάλλοι που με τα πλοία τους παρακολουθούσαν αδιάφοροι την σύγκρουση θα έγραφαν αργότερα ότι η έκρηξη έμοιαζε με την έκρηξη ηφαιστείου.

Τα καράβια κουνήθηκαν σαν να επρόκειτο για σεισμό. Όσες γυναίκες είχαν απομείνει ζωντανές έπεσαν από τα βράχια στη θάλασσα με τα παιδιά τους στην αγκαλιά τους. Από τούς άντρες δεν επέζησε κανένας.

Στην πυρκαγιά που ακολούθησε κάηκαν ζωντανοί οι περισσότεροι

The post «Ιωάννης (Νάννος) Τσόντζας: Ο Κοζανίτης οπλαρχηγός που έπεσε ηρωικά στα Ψαρά» Του Σταύρου Π. Καπλάνογλου appeared first on giapraki.com.

της Φανής Φτάκα

Με τον  καθιερωμένο   Αγιασμό , γιορτάζουμε  σήμερα την επίσημη έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς.  Οι ευχές μας για πρόοδο και φώτιση στους χιλιάδες μαθητές και καθηγητές της ελληνικής επικράτειας  συνοδεύονται από δυο παλιές σχολικές φωτο από δυο εκπαιδευτήρια, από τα παλαιότερα της πόλης Κοζάνης, του 2ου  και του 3ου -4ου Δημοτικών Σχολείων.

Η ανέγερση  και των δυο σχολείων,  ξεκίνησε επί Τουρκοκρατίας  με την επίβλεψη του αρχιτέκτονα  Ξενοφώντα Παιωνίδη, προκειμένου να καλυφθεί η  μεγάλη αύξηση των μαθητών και των δυο φύλων της πόλης.  Η ανοικοδόμηση μεγαλοπρεπών διώροφων σχολείων απαγορευόταν , γι’ αυτό και η άδεια ανοικοδόμησης  και για τα δυο κτήρια βγήκε τον Αύγουστο του 1911 με σουλτανικό φιρμάνι στο όνομα του Στάμκου Αναστάσιου, ο οποίος στη συνέχεια τα παραχώρησε στη Σχολική Εφορεία της πόλης. Ο Στάμκος  Αναστάσιος ήταν μεγάλος ευεργέτης της πόλης, καθώς μαζί με τον Χαρίσιο Μούκα χρηματοδότησε την αγορά των οικοπέδων των δυο εκπαιδευτηρίων και όχι μόνο.

Φωτο 1η,  έτους 1923, 3ο-4ο  , Δημοτικό Σχολείο  Κοζάνης, ένα νεοκλασσικό κόσμημα  που ξεκίνησε να κτίζεται το 1911 και πρωτολειτούργησε το 1914 για να  στεγάσει το Παρθεναγωγείο, δηλαδή τα κορίτσια της πόλης, που μέχρι τότε λειτουργούσε σε ενοικιαζόμενα κτήρια. Στη συνέχεια, το κτήριο  θα λειτουργήσει για τη στέγαση του Α Δημοτικού Σχολείου Θηλέων στον επάνω όροφο και του Β Δημοτικού Σχολείου Θηλέων στον κάτω όροφο και από το 1929 ως μικτό σχολείο.

Οι κάτοικοι της Κοζάνης ενδιαφέρθηκαν πολύ νωρίς  τόσο για την εκπαίδευση των αγοριών όσο και των κοριτσιών της κοινότητας.  Η δημιουργία του πρώτου σχολείου για κορίτσια παρά τα ήθη της εποχής που είχαν ως πρότυπο τη διαπαιδαγώγηση  των κοριτσιών ως καλές νοικοκυρές και μητέρες ξεκίνησε το 1775 χάρη στην εισροή νεωτεριστικών ιδεών μέσω του εμπορίου με το εξωτερικό.  

Φωτο 1η, 3ο – 4ο Δημοτικό Σχολείο Κοζάνης  2η σειρά,αρ. 22, (Περιστέρα Δρίζη-Δαβάνη , γεν.2017,  εν ζωή ακόμη, ), δασκάλες : Χρυσύλα Τσίντζιλη, Λιλίκα (ξένη), Δ/ντρια:  Δήμητρα Στεργίου.

Φωτο 2η έτους  1929 ,  2ο Δημοτικό Σχολείο  Κοζάνης, ένα νεοκλασσικό αριστούργημα, που ολοκληρώθηκε και πρωτολειτούργησε το 1915-16 και κάηκε το 1967.Κατασκευάστηκε  για να στεγάσει αρχικά την Αστική Σχολή της πόλης στην οποία φοιτούσαν μόνο αγόρια, στη συνέχεια όπως και τα αντίστοιχα Παρθεναγωγεία  έγινε μικτό δημοτικό σχολείο (1929).

Φωτο 2η, Όρθιοι 1ης σειράς. 1ος από αριστερά :Ηλίας Παρδάλης, σχολικός έφορος, 2ος άγνωστος, 3ος Στάμκος Αναστασίου, μέγας ευεργέτης της πόλης, 4ος  Πάμπας , δάσκαλος , 5ος Γιώργος Βάμβας, σχολικός έφορος 6ος Τζήμος, δάσκαλος, 7ος Ελένη Μουμούνταγα, δασκάλα.

Φανή Φτάκα-Τσικριτζή

The post Εκπαιδευτικές εικόνες παλιότερων εποχών (ΦΩΤΟ) appeared first on giapraki.com.

ΛΕΩΝΙΔΑ Ι. ΠΑΠΑΣΙΩΠΗ

ΤΑ ΚΟΛΙΑΝΤΑ

Τα κάλαντα (από το λατινικό calendae) είναι αρχαιότατο και πανελλήνιο έθιμο. Είναι κυρίως τα τραγούδια, που τραγουδούν οι μικροί την παραμονή των Χριστουγέννων και των άλλων εορτών: του Αγίου Βασιλείου, των Θεοφανίων και των Βαΐων.

Στην Κοζάνη τα λέμε «κόλιαντα» και με τη λέξη αυτή εννοούμε αποκλειστικά τα τραγούδια που ψάλλονται την παραμονή των Χριστουγέννων, καθώς και τα ειδικά κουλούρια με τα οποία φιλοδωρούν τους μικρούς την ημέρα αυτή. Τα τραγούδια που ψάλλονται την παραμονή του Αγίου Βασιλείου, καθώς και τα κουλούρια της ημέρας αυτής, τα λέμε «σούρβα».

Πάντως τα παλιά χρόνια οι μικροί περίμεναν τα «κόλιαντα» με μεγάλη λαχτάρα. Αψηφώντας τις παγωνιές και τα χιόνια, απ’ τα μεσάνυχτα ξεχύνονταν παρέες – παρέες, σωστό μελισσολόι, στους δρόμους και τα σοκάκια με τα σακούλια και τους τσιώκους κι απ’ τραγούδια, τις φωνές και τα θυροκτυπήματα, βούιζε ο τόπος.

Το έθιμο έχει ατονήσει τελείως και ξεχάστηκαν και τα τραγούδια που τραγουδιούνταν. Με την εγκατάσταση των προσφύγων και την επιμιξία αλλοιώθηκαν τα έθιμα και οι μικροί δεν περιμένουν πιά τα «κόλιαντα» με την ίδια λαχτάρα που τα περιμέναμε εμείς τα παλιά τα χρόνια. Τώρα, απλώς για να τηρηθεί το έθιμο, στέλνουν τα πολύ μικρά παιδιά στα συγγενικά μονάχα σπίτια κι όχι απ’ τα βαθιά χαράματα, αλλά αργά προς το μεσημέρι. Ο τσιώκος, αν υπάρχει, είναι απλώς διακοσμητικό στοιχείο και δεν ακούς άλλο τραγούδι απ’ το «Χριστός γεννάται σήμερον εν Βηθλεέμ τη πόλει…»

Γι αυτό κι ο ξενητεμένος του ποιήματός μας, σαν άκουσε τα «Κόλιαντα μπάμπου μ, κόλιαντα…», ξαναγύρισε στα περασμένα. Θυμήθηκε τα κόλιαντα των παιδικών του χρόνων και θυμίζει και στο φίλο του πώς τα περίμεναν και πόση γοητεία ασκούσαν τότε σ’ αυτούς.

Αλλά ας τον αφήσουμε να μας τα πει ο ίδιος:

Μικρό γλωσσάρι

«απ τα ιννιά μισάνυχτα» = από τα άγρια χαράματα
Μαμάννις = γιαγιάδες
Πέτσα = η φλούδα του μανταρινιού ή πορτοκαλιού
Τζιουμάκα = είδος ξύλινης γκλίτσας
Τζιτζίκου = η Θεία
Τσιώκους = ξύλινο είδος σφυριού
Τ’φάνια = δυνατές ριπές ανέμου, τυφώνας

Πηγή : Λεωνίδα Ι. Παπασιώπη : «ΤΟΤΙ ΚΙ ΤΩΡΑ», σελ. 35 – 40, Θεσσαλονίκη, 1973.

 @ lias @ giapraki.com

The post Τα Κόλιαντα στην παλιά Κοζάνη (Του Λεωνίδα Ι. Παπασιώπη) appeared first on giapraki.com.

The post «Μάνα, βαστούν τα γιαπράκια σαράντα μέρες…» Β. Π. Καραγιάννης appeared first on giapraki.com.

Με αφορμή τις εκδηλώσεις για τα 100 χρόνια του ΕΒΕ ανεβάζω μερικές φωτογραφίες της δεκαετίας 1955-65 και λίγα σχόλια σχετικά με τις προσπάθειες των επαγγελματιών και βιοτεχνών της Κοζάνης να οργανωθούν συνδικαλιστικά στη μεταπολεμική (κατεστραμμένη) Ελλάδα.

Οι φωτογραφικές στιγμές είναι από συνάξεις και δράσεις που οργάνωναν οι επικεφαλής των επαγγελματιών, από συναντήσεις τους με πολιτικούς, από Συνέδρια των σωματείων και των ομοσπονδιών τους.

Οι πρωτεργάτες ήταν άνθρωποι απλοί, με λίγα κολυβογράμματα, οι οποίοι παρά την κούραση της δουλειάς (καθημερινά δεκάωρα και Σάββατο και συχνά Κυριακή) ξέκλεβαν από το λιγοστό χρόνο τους και αγωνίζονταν να στήσουν ξανά στα πόδια τους το ΕΒΕ Κοζάνης, την τοπική Ομοσπονδία, καθώς και τη «Γενική Συνομοσπονδία  επαγγελματιών και βιοτεχνών Ελλάδος» (πρόδρομο της σημερινής ΓΣΕΒΕΕ). Ο χώρος ήταν δύσκολος με μπόλικη δυσπιστία σε κάθε τι νέο (π.χ κοινωνική ασφάλιση) και με πολλά ετερόκλητα σινάφια που έπρεπε να κάτσουν στο ίδιο τραπέζι. Έπρεπε δηλ. να παραμερίσουν τους κλαδικούς ανταγωνισμούς, να προτάξουν τη συλλογική από την ατομική επιβίωση και να καταλάβουν ότι το επάγγελμά τους είχε ημερομηνία λήξης, γιατί η εκβιομηχάνιση και η μαζική παραγωγή ήταν προ των πυλών και άρα θα έπρεπε να συνεταιριστούν ή γενικά να συνεργαστούν και να προσαρμοστούν στις νέες συνθήκες. Ραφτάδες, τσαγκαράδες, μαραγκοί, βυρσοδέψες (ταμπάκηδες), αλλά και έμποροι, «μεγαλοβιοτέχνες» κ.α. όφειλαν να  αποκτήσουν κοινό βηματισμό και να οργανωθούν στο νέο, μεταπολεμικό τοπίο.

Να αναφέρω ορισμένα ονόματα από τους επιμέρους επαγγελματικούς χώρους και κυρίως όσους εμφανίζονται στις φωτογραφίες.

Ραφτάδες (ξεκινώ από το οικογενειακό μας ..γήπεδο), όπου βασικοί στην ομάδα ήταν  ο Γιάννης Τσικριτζής, Προκόπης Γκατζογιάννης, Μαν. Παπαδέλης, Απ. Ιωαννιδης, Χρ. Σιαμπανόπουλος, Ι. Μπομπόναρης κ.α. (βλ. άρθρο Κ. Νταβουλτζίδη 2009). Οι ραφτάδες ίδρυσαν το 1963 τον επιτυχημένο «Συνεταιρισμό εμποροραπτών – ραπτών Κοζάνης» με πρόεδρο τον Ι. Τσικριτζή. Βασικός στόχος να παραμερίσουν τους μεσάζοντες και να πετύχουν καλύτερες τιμές στην αγορά υφασμάτων. Επίσης οι ραφτάδες, όντας ένα από τα δυναμικότερα επαγγελματικά σωματεία της πόλης, πρωτοστάτησαν στην αναδιοργάνωση και λειτουργία της «Ομοσπονδίας επαγγελματο-βιοτεχνών Κοζάνης» με πρόεδρο επί σειρά ετών τον Ι. Τσικριτζή και τέλος στήριξαν τη λειτουργία του ΕΒΕ την προδικτατορική περίοδο.

Τσαγκαράδες – υποδηματοποιοί. Είχαν καλή οργάνωση με πολλούς «νοικοκυραίους» που ισοπεδώθηκαν όταν βγήκε στην αγορά το έτοιμο παπούτσι και έζησαν δύσκολες μέρες. Από τους πρωτεργάτες εκείνης της περιόδου ο ακάματος Γ. Τσέλιος.

Μαραγκοί και Επιπλοποιοί. Επίσης ζωντανό σωματείο με εκπρόσωπο για πολλά χρόνια τον αειθαλή Γιάννη Μητσόπουλο και άλλους

Μπακάληδες. Κι αυτοί μέσα στις διεργασίες των επαγγελματιών της Κοζάνης με τον .. πειραιώτικο αέρα του Πάτροκλου Σκαφίδα, που ρίζωσε εδώ ως Κοζανίτης γαμπρός, τον Γ. Σιόγκα (που θήτευσε αργότερα και ως πρόεδρος στην Ομοσπονδία) κ.α

Βυρσοδέψες. Σωματείο που έσβησε κι αυτό μαζί με το επάγγελμα. Εκπροσωπούνταν κυρίως από τον Στεφ. Γκλιάνα, τον Ζ. Τσιόπτσια κ.α

Δεν ωφελεί να συνεχίσουμε με άλλα ονόματα και σωματεία εκείνης της εποχής (ήταν πολλά και με αξιόλογους εκπροσώπους), διότι 1^ον) δεν διαθέτουμε τις ανάλογες γνώσεις και πληροφορίες, παρά μόνο μερικές οικογενειακές μνήμες, και 2^ον) δεν έχουμε καμιά πρόθεση να υποκαταστήσουμε τους «καθ’ ύλην αρμόδιους». [Με την ευκαιρία ας σημειωθεί ότι το site του EBE (στα «Αφιερώματα») και το site της ΓΣΕΒΕΕ δεν έχουν πολλά ιστορικά δεδομένα για όποιον θέλει να αναζητήσει ή να διασταυρώσει δικά του στοιχεία].

Μετά την παρένθεση πίσω στα παλιά. Οι εκπρόσωποι του επαγγελματο-βιοτεχνικού χώρου εκείνα τα χρόνια έπρεπε να πολεμήσουν σε πολλά μέτωπα : στο πρωτοβάθμιο σωματείο, στις ομοσπονδίες, στο ΕΒΕ. Έτσι αρκετοί ήταν συγχρόνως και μέλη στις Διοικήσεις κι άλλων οργάνων. Αναφέρονται ενδεικτικά ο Ι. Μητσόπουλος, Γ. Τσέλιος, Ν. Γκουντιός, Ν. Κίτσιος, Ι. Τσικριτζής που ήταν συγχρόνως και μέλη του Δ.Σ του ΕΒΕ με πρόεδρο τον αρτοποιό Θωμά Τσιότσια. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να κάνουμε στο Ν. Γκουντιό, ο οποίος υπηρέτησε επί πολλά χρόνια το ΕΒΕ ως μέλος και αργότερα πρόεδρος της Διοίκησης. Εκπροσωπούσε άτυπα και το χώρο της ανερχόμενης μεσαίας βιοτεχνίας, ως ιδιοκτήτης του θρυλικού ΨΥ.ΠΑ.ΚΟ. (Ακόμα έχουμε στο υπόγειό μας στον Αυλιώτη σακούλες με άσωτα «ψυπακά» που χρησιμοποιούσαμε στα παιγνίδια της γειτονιάς και  μάλιστα είχαν και .. ανταλλακτική αξία)

Τελευταίο, αλλά όχι ασήμαντο: Οι άνθρωποι που αγωνίζονταν στα μετερίζια της προδικτατορικής περιόδου έτρεχαν χωρίς καμιά ιδιοτέλεια, χωρίς καμιά αμοιβή, άμεση ή έμμεση. (Το αντίθετο μάλιστα, έβαζαν από τη τσέπη τους). Υπηρέτησαν ως πραγματικοί πατριώτες τον τόπο και τον κλάδο τους, χωρίς μεγαλοστομίες και κούφια λόγια, ακολουθώντας το γνωστό στίχο  «λιγότερα συνθήματα και πιο πολλή δουλειά»

Κλείνοντας να πούμε ότι αυτό το σύντομο «ρεπορτάζ» ήταν κι ένα είδος μικρού πολιτικού μνημόσυνου για τον πατέρα μας Γιάννη Τσικριτζή, που πέθανε τέτοια εποχή (Ιανουάριος) το 1983, την ημέρα των Φώτων, γιορτή της Φάνης. Την ίδια μέρα, μετά από 36 χρόνια (6-1-2019), ήρθε στη ζωή η καινούρια εγγόνα μας, η οποία μαζί τα υπόλοιπα δισέγγονα θα γνωρίσουν τον προπάππο τους από φωτογραφίες και σχόλια σαν και τούτα, αλλά κι επειδή θα βιώσουν, θέλοντας και μη,  το βασικό .. χούι  που έχει αυτό το σόι, δηλ. τα άσωτα μασλάτια και γραψίματα για τα παλιά και τα καινούρια.

Λ. Ι. Τσικριτζής

Ακολουθούν οι φωτογραφίες

1958-60. Μπροστά στο Δημαρχείο. Εκπρόσωποι επαγγελματικών οργανώσεων (Συνομοσπονδίας με το δήμαρχο Ματιάκη. Διακρίνονται: κέντρο-δεξιά Ν. Γκουντιός. αριστερά Γ. Τσέλιος, Ι. Τσικριτζής και στο βάθος πίσω Λευτ. Ελευθεριάδης

1963.Εγκαίνια Συν/σμού ραπτών. Διακρίνονται Ι. Τσικριτζής, Αθ. Σιάτρας, Ι. Μπομπόναρης, Απ. Ιωαννίδης, Επ. Στυλιανίδης

1962-66. Πανελλήνιο συνέδριο επαγγελματο-βιοτεχνών. Στο προεδρείο ο Ι. Τσικριτζής

1965-66 Συνέδριο επαγγελματο-βιοτεχνών (ή ραπτών) με εκπροσώπους και από Κοζάνη. Μέγαρο Βαρβιτσιώτη, Θεσσαλονίκη

1965.Συνάντηση με τον Υπουργό Μιχαλάκη Παπακων/νου. Ι. Μητσόπουλος και Ι. Τσικριτζής από αριστερά και ο ταξιτζής Προκόπης ;

1963.Συν/σμός ραπτών. Διακρίνονται Κ. Νταβουλτσίδης (λογιστής), Γκουσγκούνης, Ι. Μπομπόναρης, Απ. Ιωαννίδης,  κ.α

1965-67.  Φωτογραφία από ταβερνείο της Κοζάνης: Η «συνδικαλιστική» παρέα (μέλη του Δ.Σ της ομοσπονδίας) ξεκλέβει λίγο χρόνο για να δει πώς περπατάει η δ’λειά στα σωματεία και να πιει καμιά κούπα. Από δεξιά: Ι. Τσικριτζής, Ι. Μητσόπουλος, Π. Σκαφίδας, Γ. Τσέλιος και Μάλαμας (δικαστικός κλητήρας)

The post Λ. Ι. Τσικριτζής: Κάποιες προσωπικές μνήμες της δεκαετίας του ’60 με αφορμή τα 100 χρόνια του ΕΒΕ (ΦΩΤΟ) appeared first on giapraki.com.

Η Ελλάδα των τοπικών ιδιωμάτων

Γλωσσική γέφυρα ανάμεσα στην Κοζάνη του χτες και τον νεαρόκοσμο του σήμερα. Έκφραση που γεννήθηκε πριν μια εικοσαετία περίπου σε μια στιγμή μεγάλης έμπνευσης, και που συνδύασε με επιτυχία μια ξεχωριστή λέξη του ιδιώματος, το «σιούρδους», με νεώτερους κώδικες επικοινωνίας της σύγχρονης γενιάς. Πιο τέλεια δεν γινόταν! Κατάφερε να συνοψίσει χιούμορ, γνώση σημερινών εκφραστικών μέσων αλλά και αποδοχή της ντοπιολαλιάς του τόπου.
Δεν ξέρω αν υπάρχουν πολλές πόλεις στην Ελλάδα που να τιμούνε τόσο πολύ την ντοπιολαλιά τους όσο η Κοζάνη.Την παρατηρούμε σε πολλά επίπεδα αυτή τη θετική στάση: στη μελέτη της από επιστήμονες, στην καταγραφή της από συλλέκτες γλωσσικού υλικού, στην προφορική της χρήση, στο ενδιαφέρον για λεξιλόγιο από νεώτερους κατοίκους, στη γραπτή έκφραση σε χρονογραφήματα, αφηγήσεις και τέλος σε θεατρικά έργα από ντόπιους δημιουργούς.
Τα πράγματα δεν ήταν όμως πάντα τόσο ευνοϊκά ούτε για τα Κοζανίτικα, αλλά ούτε και για τα τοπικά ιδιώματα γενικότερα.
Απαξίωση Ιδιωμάτων
Τα ιδιώματα ήταν απαξιωμένα για πολλά χρόνια, ενόσω η κοινωνία των αστικών κέντρων πάλευε με τα κόμπλεξ της – το περάσαμε κι εμείς στη φοιτητική μας ζωή, όπου προσπαθούσαμε να κρύψουμε το τοπικό «αξάν» και μαζί μ’ αυτό και την επαρχιώτικη καταγωγή μας
Άδικο είχαμε;
Σε εποχές όπου ο χαρακτηρισμός «επαρχιώτης» ήταν συνώνυμος με τον αφελή, τον αγράμματο το εύκολο θύμα,… πόσο εύκολο ήταν να προβάλεις και να υπερασπιστείς την καταγωγή σου; Ο κινηματογράφος και το θέατρο αντανακλούσαν την κυρίαρχη άποψη και ταυτόχρονα έκαναν το παν για να την εμπεδώσουν όλοι.
Άνοδος
Αλλά εμφανίζεται με λίγους εκπροσώπους τη δεκαετία του ΄60 και με περισσότερους τη δεκ. του 70 μια γενιά Κοζανιτών μορφωμένων, καλλιεργημένων και ελκυστικών αφηγητών, που αποφασίζουν να γράψουν στο ιδίωμα μεταφέροντας ιστορίες και ήθη του τόπου τους. Νάσης Αλευράς «Μ’ είπιν η Μάνα μ» 1964, Ζήνων Πιτένης «Κουζιανιώτκα Μπέντια» 1971, Λεωνίδας Παπασιώπης: «Η Παλιά η Κοζάνη» 1972, «Τότι κι τώρα» 1973, «Απ’ ότ΄ απόμνιν» 1977, κ λίγο αργότερα το «Αδουκήθκα» το 1988. Τους ακολουθούν πολλοί άλλοι με βιβλία ή και με άσωτα κείμενα στον τύπο, (μεταξύ των οποίων κ ο Μήτσος Διάφας, η αδυναμία μου) που συνεχώς πολλαπλασιάζονται.
Πώς εξηγείται αυτή η αρχική παραγωγή ιδιωματικής αφήγησης και κυρίως η μεγάλη αύξησή της τα επόμενα χρόνια, κυρίως τις δεκαετίες του 80 και 90; Τι να σημαίνει το γεγονός ότι οι συγγραφείς στην πλειονότητά τους ζούσαν εκτός Κοζάνης;
Εκτιμήσεις μπορώ να κάνω μόνο.
Ένα μεγάλο ποσοστό των μορφωμένων και οικονομικά εύρωστων Κοζανιτών είχε φύγει από την πόλη και ζούσε στα δυο μεγάλα αστικά κέντρα. Οι περισσότεροι ήταν καταξιωμένοι στο χώρο τους επαγγελματικά και κοινωνικά και είχαν απαλλαγεί από τα κόμπλεξ του επαρχιώτη. Παράλληλα τους έτρωγε η νοσταλγία για τον τόπο τους, τον οποίο εξιδανίκευε κι η απόσταση. Ήταν ταυτόχρονα καλοί αφηγητές και καλοί χρήστες του λόγου γενικότερα και του ιδιώματος ειδικότερα. Ήταν αναμενόμενο ότι θα έγραφαν στο ιδίωμα και θα το «αποχρωμάτιζαν» από την αρνητική του χροιά.
Καταξίωση
Κι έρχεται η δεκαετία του ΄80. Ήδη ο μύθος των μεγάλων αστικών κέντρων έχει χάσει πολύ από τη λάμψη του και η επαρχία αποκτά μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση. Κι εκεί επάνω αρχίζει να παίρνει πόντους η Αποκριά! Μια Αποκριά για την οποία το ιδίωμα αποτελεί το βασικό όχημα. Τα τραγούδια, τα μπέντια, τα κασμέρια. Ταμπέλες και ολόκληρα κείμενα στους νουντάδες. Και κυρίως τα Στέκια, το μεγάλο δώρο της Αποκριάς στην πόλη, όπου μαζεύονται πολλοί ομιλητές του ιδιώματος με διάθεση να το χρησιμοποιούν και να επικοινωνούν πιο άνετα μέσα στη γενική ελευθερία που τους παρείχαν εκείνες οι μέρες της ανατροπής και του ξεφαντώματος.
……………………………………………………………
Άιντι!
Φτάν΄ είπαμι για σήμιρα.
Σύρτι να μισμιριάστι, κι απού Διφτέρα θα ιδούμι τι γένιτι μι τα θέατρα στα Κουζιανιώτκα.
Τουμ!

Ματίνα Τσικριτζή Μόμτσιου

The post Τα κοζανίτικα σαν μορφή γλωσσικής έκφρασης – Sourd Games! της Ματίνας Τσικριτζή Μόμτσιου appeared first on giapraki.com.